Adorno e identidade

Antes da globalización, a vestimenta e os adornos diferenciaban desde a prehistoria uns grupos humanos doutros, cada cultura tiña uns característicos tocados, roupa, xoias e un xeito de dispoñelos no seu corpo distinguibles entre eles mesmos e a outredade. Desde que o xénero homo adquire autoconsciencia ou consciencia reflexiva e mente simbólica, xa aparece a identidade como un xeito de recoñecerse dentro e fóra do seu contorno. O paleantropólogo X. L. Arsuaga di que tanto os adornos como a arte paleolítica non se crearon só para producir unha impresión estética no observador, senón para comunicar e compartir ideas, pero estes conceptos son intelixibles para os coñecedores deses códigos e algúns chegaron á actualidade sen a mensaxe orixinal. Outros arqueólogos e historiadores xa teñen expresada tamén a relación entre o binomio adorno e identidade. Os adornos máis antigos, descubertos ata o de agora en Oriente Próximo e Norte de África, datan de hai 150.000 anos, son cunchas perforadas que proban a existencia de obxectos simbólicos entendidos como artefactos sociais ou culturais cun significado inmaterial coñecido polos seus portadores, polo tanto, demostra un código de comunicación concreto, amais da devandita mente simbólica que algúns investigadores retrotraen, incluso, aos neandertais porque interpretan o emprego de cores con fins cosméticos ou ornamentais hai case 300.000 anos. Non obstante, é un feito material constatado que os sapiens xeneralizaron o adorno corporal e o uso sociocultural dos símbolos. A vestimenta ten a maiores unha finalidade práctica de abrigo e protección, pero o adorno ostenta unha función identitaria ou étnica engadida á estética e á xerárquica, se cadra, ao igual que as tatuaxes e pinturas corporais ou o uso de plumas como ornamentos do peiteado, podendo cualificarse como sinais de identidade con dimensións simbólicas. No continente europeo temos unhas estatuíñas femininas paleolíticas (mal chamadas Venus) onde aparecen representados, hai 30.000 anos, ornamentos corporais utilizando materiais como coiro, fibras vexetais, etc. Prestixio e barbarie Nos enterramentos do Neolítico e Calcolítico na Península Ibérica, as persoas eran soterradas cos seus adornos, ben formando parte da vestimenta (pasadores, alfinetes, punzóns,) ou ben sos, como os colares e colgantes, acompañados de útiles e armas e incluídos nun conxunto de obxectos especiais. Estes adornos eran perforados, decorados ou combinados en diferentes formas e cores cun sentido estético, pero tamén como bens de prestixio, utilizando materiais rechamantes, raros ou singulares que manipulaban ou decoraban dun xeito conscientemente estético pero tamén apotropaico ou identitario. A partir de finais do III milenio a. C. coa Idade do Bronce, constatamos a existencia de adornos polos enxovais dos enterramentos individuais, dentro dun proceso de xerarquización social e tamén funerario, así o status pretende trasladarse ao Máis Aló. Deste xeito, acompañando o defunto van os seus elementos de prestixio, onde se inclúe panoplia bélica e adornos en óso, pedra, cuncha e tamén metálicos (ouro e prata). Coa romanización, dentro do proceso de uniformidade xeral do Imperio, mudaron as modas de adobíos e vestimentas autóctonas Os nosos antergos da Idade do Ferro continuaron co adorno e o embelecemento do corpo para a súa tradicional diferenciación e identidade tanto a nivel concreto: dentro da comunidade, como externamente: fóra do seu territorio. O aspecto proxectado escenificaba un simbolismo social sendo a vestimenta e os adornos corporais, nomeadamente a ourivería, a primeira impresión visual que significaba e situaba a persoa dentro dun contexto sociocultural determinado. Os cambios producidos coa romanización dentro do proceso de uniformidade xeral do Imperio mudaron tamén as modas de adobíos e vestimentas autóctonas ao igual que despois sucede na Antigüidade tardía e Alta Idade Media cando se produce outro profundo cambio, sobre todo a partir do s. V, intre no que eses marcadores identitarios visibles e materiais se ven influídos pola hibridación e polas producións foráneas derivadas da presenza xermánica. De novo asistimos a unha simbiose cultural que inflúe nos elementos de vestimenta e de uso persoal aínda que os adornos conserven ese carácter suntuario e simbólico. En definitiva, e ao respecto da relación entre adornos e identidade, teño utilizado como exemplo en varias ocasións, a coñecida escultura grega do Galo/Gálata moribundo (s. III a. C.), que chegou a nós a través dunha copia romana; o artista, para identificar un pobo concreto representando un home nu ferido, só tivo que poñerlle un torques no pescozo e o pelo longo con bigote para que todos recoñecesen nel a un bárbaro (na súa acepción de persoa que non pertencía ao Imperio romano), é dicir, un adorno e un xeito de levar cabelo e o bigote xa daba conta na Antigüidade clásica da súa procedencia e cultura.