A guerrilla do 'Aguirre' volve de novo a Sernande

Sernande é unha referencia xeográfica inescusábel da loita da guerrilla antifascista galega. Esta pequena freguesía do concello de Vinhais, nas terras estremeiras portuguesas de Trás-os-Montes, serviu de refuxio a centos de demócratas que escolleron o emprazamento, en opinión do historiador Dionisio Pereira, “polo apartado do lugar e tamén porque non había posto da Garda Fiscal até Pinheiro Velho, comandado aquel polo cabo Rodrigues, funcionario pouco amigo de perseguir uns hóspedes que a maioría da xente consideraba como 'homes de honra', prestixiados polo seu comportamento cotiá”. A presenza dos guerrilleiros galegos foi unha constante nas terras de Trás-os-Montes durante a década que seguiu ao golpe de Estado de 1936 A presenza de resistentes foi unha constante nestas terras durante a década que seguiu ao golpe de Estado de xullo de 1936. A este respecto, o guerrilleiro da Gudiña, na comarca de Viana, Cándido Losada, 'Malvavisco', sinalou que “trinta e tantos guerrilleiros xuntos houbo alí” en Sernande e destacou o apoio e protección das xentes dese lugar á loita dos demócratas galegos. Nesta liña, significou a solidariedade cos fuxidos do crego e alcalde de Vihais, Firmino Augusto Martins, cuxo labor foi tamén recoñecido polos dirixentes da Federación da Guerrillas da Galiza, Marcelino Villanueva, 'O Gafas'; Cesar Ríos e Mario Morán. Martins, un monárquico moi ben relacionada co círculo do ditador portugués Oliveira Salazar, significouse durante toda a súa vida pola súa amizade coa Galiza. O nome de Sernande está asociado a algúns dos máis importantes dirixentes da guerrilla galega. Nesta freguesía atoparon acubillo cadros e militantes da Federación da Guerrillas da Galiza como os socialistas Marcelino Villanueva, Cesar Ríos e Mario Morán ou os libertarios Marcelino de la Parra, Abelardo Macías, 'O Lebre'; ou Eduardo Pérez Vega, 'O Tameirón'. Ao tempo, a localidade foi frecuentada polo representante da Internacional Comunista en Portugal e futuro secretario xeral dos comunistas na Galiza, Víctor García, 'O Brasileiro', e polo seu camarada Julián Teixeira Vento, naquela altura centrado en organizar o aparato de fronteiras do Partido Comunista de España (PCE) en Portugal. A memoria rebelde da guerrilla dezá do Corcheiro A solidariedade A veciñanza de Sernande pagou caro a súa solidariedade cos demócratas galegos. Neste sentido, Dionisio Pereira apunta que “este compromiso espontáneo da veciñanza de Sernande, sen esquecer que houbo xente de esquerdas que colaborou por afinidade antifascista, tivo un elevado prezo para non poucas familias, moi perseguidas pola policía política de Salazar e a Garda Nacional Republicana (GNR) a partir do final da Guerra Civil”. Pereira sinala que “tras un asalto da guerrilla á aldea arraiana do Pereiro (A Mezquita, comarca de Viana), acontecido o 11 de abril de 1941, unha ducia de habitantes de Sernande acusados de colaborar cos asaltantes pasaron polo Posto da PVDE de Bragança, onde houbo torturas que acabaron coa vida de Manuel Pires, 'O Manecas'. E foi nese verán de 1941, tempo no que 19 moradores de Sernande estaban en distintas cadeas portuguesas, cando no día da festa do Santo Antonio só houbo mulleres e nada máis que un home: o delator dos seus conveciños alcumado de modo aldraxante como 'O Falange', debido ás simpatías fascistas adquiridas no tempo que estivera en España”. Alfredo Yáñez Domínguez, 'O Aguirre', foi un dos guerrilleiros galegos habituais de Sernande. Operario das obras do ferrocarril e militante durante o período republicano da Sociedade Obreira e Campesiña de Xares, no concello da Veiga, na comarca de Valdeorras, após o 18 de xullo de 1936 veuse obrigado a pasar á clandestinidade para salvar a súa vida. Incorporado de forma moi temperá á resistencia, formou en diversos grupos armados, canda compañeiros como Domingo Rodríguez, 'O Inca'; José Vega Seoane, 'O Sarxento'; e nunha última etapa co mítico Manuel Girón. Lupe Martínez, investigadora: "A coruñesa foi a zona máis combativa do país" A presenza do 'Aguirre' pódese seguir durante unha década en numerosas accións contra a ditadura. A este respecto, Pereira destaca que, “tomando sempre como bases de retagarda Casaio e a raia de Vinhais, o seu percorrido na resistencia foi delongado con múltiples asaltos a ricos propietarios entre as comarcas de Valdeorras, O Bolo e as Frieiras”, e sinala a súa participación en accións “na zona de Entrimo-Bande, para axustizar un represor falanxista e outra na comarca portuguesa de Barroso, participando no coñecido episodio de Negrões-Montalegre, no que a guerrilla pasou polas armas un veciño considerado culpábel de entregar un refuxiado galego ás autoridades lusas”. O 5 novembro de 1947, 'O Aguirre' caeu morto en Sernande nun enfrontamento armado contra integrantes das forzas de seguridade das ditaduras de Franco e Salazar, procedéndose posteriormente á detención da súa rede de enlaces. Homenaxes Este domingo, 25 de maio, a asociación de Amigos da República de Ourense desenvolverá en Sernande unha homenaxe ao 'Aguirre'. O acto, no que colaboran a asociación cultural Os Torgueiros da Gudiña así como a Unión de Freguesias de Quirás e Pinheiro Novo de Vinhais e o Concello da Gudiña arranca ás 12 da mañá, hora galega, no adro de ermida de Santo Antonio de Sernande, onde está enterrado o guerrilleiro, coa intervención de representantes das entidades promotoras e do historiador Dionisio Pereira. A homenaxe continuará á tarde na Gudiña, onde se proxectará ás 17.35 horas o documental A Menina que vía homes encadeados, a cuxo remate intervirán Javier López e Felipe Lubián. Por último, ás 18.30, o historiador Alejandro Rodríguez abordará as relacións da resistencia galega e Portugal, analizando o papel do país veciño no proceso de xestación da Federación das Guerrillas da Galiza. Portugal honra Cambedo da Raia e lembra o seu apoio á guerrilla antifranquista A morte en combate do ‘Aguirre’ Cándido Losada, 'Malvavisco', legou para a memoria a morte do 'Aguirre'. Así sinalou que “estando 'O Aguirre' en Portugal, a casa do Zé Maria, onde estaba, foi rodeada polos guardiñas. A casa tiña dúas portas, unha saía cara unha viña e a outra cara a rúa. Os gardiñas tiñan todo rodeado e Alfredo saíu por unha das portas, a que daba a unhas viñas, e ninguén lle dixo nada, nin viu ninguén por que non quixeron meterse con el. Deixárono saír. Pero un gardiña chamado Lexo viu saír Alfredo, ir por entre unhas viñas, foi e colleulle a dianteira, e cando o tivo a tiro disparoulle e matouno”.