Saberes

"Que é iso de vir por Augas Santas e non avisar?", rosma o meu amigo Manu Panforreteiro. Logo da explicación-desculpa quedo prendida na silveira do nome. Certo é que nalgún cartel explicativo aparece, pero en xeral, todo o mundo fala de Praia das Catedrais.Tamén hai xente da que peitea canas, que lle chama de Carricelas. Como moitas das cousas "antigas" moi populares hoxe en Galicia, o nome aparece primeiro en singular "Catedral" e logo en plural, nos anos sesenta. A moda fai esmorecer topónimos que falaban do territorio, das tarefas e dos costumes. Cal non sería o poder de curación do manancial que facía que a xente baixase polos "Arcos", quen levaba comida aos enfermos da cova da Malata, quen bicou a moza no Ollo Xangalo? Os nomes das cousas son patrimonio oral en perigo. Téñeno claro na escola da Liga Santaballesa no lugar de Feiranova, alí baixo as trabes da madeira que os emigrados mandaron de Cuba, a memoria é un pano conservado con agarimo. Nun muro dunha aula onde se fan exercicios de memoria atopo nun recuncho de "Saberes" en papeis de cores diferentes, pinceladas dun tempo cheo de coñecemento e tarefas vitais. "O rezo do fogo salvo", "Poñer chocar as galiñas", "Quitar a sombra", "Engabelar os toxos", "Gardar a graxa das ovellas para amolecer catarros con papel de estraza no peito", "Contar contos para durmir e aprender", "Responso para encontrar cousas", "Facer rodelas para levar na cabeza ás feiras"… As compañeiras da Liga, gardas destes tesouros, abren armarios, caixóns, cartafoles e mostran con contida emoción décadas de ida e volta dun lado ao outro do mundo. Xornais, documentos, rolos de pianola, libros, máquinas de coser, de escribir, maletas, cadros, mapas… Podo imaxinar nitidamente a caravana de carretas de bois que recollían nos portos a madeira, a tecnoloxía que triunfaba alén das fronteiras, cartas e fotografías e a devagar, achegábana a Vilalba. De fraxilidades e coidados sabe ben a xente de Mariña Patrimonio, da Irmandade Sto. Estevo e da Eira da Xoana, que teiman en salvar unha parcela da Fraga onde noutros tempos estivo a igrexa de Santo Estevo do Ermo. Un oasis de bosque autóctono no medio da eucaliptada. Agochadas, dúas fontes santas onde hai que deixar un pano atado nas árbores para poder curar, restos de cabanas de eremitas, as pegadas do cabalo de Santiago, unha necrópole… A última "ermitaña" chamábase Dominga Salgueira e morreu no 1699, pero houbo outras, escavar, investigar e poñer en valor ás historias delas e de moitos é un dos obxectivos. Entrade na web (https://eiradaxoana.gal) e deixade un galano. Hai días que a memoria pódese comprar, aínda que o valor for inmenso. Saber non ten prezo.