Butacas baleiras: a nova paisaxe das salas de cinema

O 6 de xuño comezaban a abrir timidamente os cinemas na Galiza, após tres meses fechados. Logo, setembro aterraba como un dos meses con maior concentración de festivais de audiovisual no país, entre as citas habituais e aquelas que buscaban acubillo en novas datas despois de seren adiadas, renegociando distintos formatos que conxugaban presencialidade e virtualidade. Con limitacións á capacidade que foron variando, a segunda vaga do coronavirus trouxo tamén unha polémica e moi criticada redución a 30 prazas como máximo nos espazos culturais, independentemente do seu tamaño, modificada a semana pasada. Neste contexto, moitas salas de cinema botaban o feche. Curiosamente, as pequenas, lonxe de tirar proveito da situación, parecían capear mellor a treboada. Polo menos até agora. Por que? Restrición de capacidade As salas de cinema, de maior ou menor dimensión, tiveron que adaptarse á situación de pandemia coa instauración dos protocolos que hoxe rexen en case todas as dimensións da vida: hixiene de mans, distancia de seguridade, evitar aglomeracións de entrada e saída, desinfeccións entre sesións, adecuada ventilación... Isto obrigaría nalgúns casos a facer certo investimento, por exemplo, en axeitar mecanismos para a renovación do aire. Foi o caso de Duplex, en Ferrol, que cambiou os filtros no mes de xuño, antes do retorno tras o dilatado período do confinamento. A isto sumaríanse "todos os produtos de hixiene, deseñar os sinais e un plan de comunicación específico", conta o director e programador, Ramiro Ledo, sumando por volta de 5.000 euros. Noutros casos, a adaptación ás medidas pasa por unha volta a costumes perdidas. "Estamos recuperando a figura do acomodador, que son eu", conta Luis Rivadulla. Nos Minicines Central da Estrada xa non dan entradas físicas, procurando evitar o intercambio de materiais, e é o dono quen se ocupa de levar as asistentes ás súas localidades. Tamén tiveron que adaptar o local cun baño a maiores, para telo dispoñíbel mentres proceden á desinfección do outro. Todo isto permite configurar os espazos de exhibición cinematográfica "como un dos máis seguros", asegura Rivadulla. "A xente está quieta, sen falar, coa máscara posta...", enumera, en referencia ao baixo risco que a actividade comporta. De feito, non se rexistrou ningún contaxio nestes lugares. "Cunha pequena concienciación e a asunción de nsabilidades por parte da Administración de defender determinado tipo de modelo de exhibición, as independentes son salas máis facilmente recuperábeis", opina Ledo Para algunhas salas non implicou grandes cambios. É o caso que refire Ana Belén Carballo nos cines Seixo, en Marín, un "negocio familiar" que subsiste por vocación. A sala máis antiga do territorio galego, fundada en 1943, foi, casualmente, a primeira en reabrir tras o longo impasse. Ocorría nos últimos momentos da fase 2, o 6 de xuño, coa capacidade limitada a un terzo, que axiña se incrementou á metade ao pasar a semana seguinte á fase 3. Ao pouco foron as salas independentes e outras pequenas de vilas, mentres as instaladas nos centros comerciais demoraron máis. Unha das restricións que máis está a repercutir no sector, aínda que non a única, ten a ver coas capacidades dos espazos. As limitacións neste aspecto pasaron por distintos estadios, se ben o máis criticado foi a redución a 30 persoas vixente durante máis dun mes, independentemente do tamaño das salas, que coa entrada en vigor das novas medidas a semana pasada se viu modificada, como se demandaba desde hai tempo -tamén noutras áreas do sector cultural- a un tanto por cento do total, que quedou fixado en toda a Galiza a un terzo, co límite de 250 persoas en concellos coas medidas máis duras e 500 coas máis laxas. E igual foi peor o remedio que a enfermidade. Nalgúns casos, a nova norma é máis restritiva que a anterior. O cinema Codex, en Lugo, funciona agora mesmo con só 18 butacas operativas nun espazo de 74 e 29 noutro de 144. Aínda que de momento permanece aberto, Eloi Caldeiro, o seu promotor, sinala o pouco sustentábel deste corte, que fai ademais difícil atopar o equilibrio na programación: acontece con facilidade que "no filme da pequena queda xente fóra e no da grande sobran prazas". Numax, en Compostela, pasou a ter a súa única sala, con 70 butacas, a 20, co que non chega a 30% da capacidade. A situación repítese ao longo dos locais, dependendo das características. Para as salas de menos de 150 butacas, esta actualización da norma obriga a traballar con entre 82% e 65% de redución, resume Ledo, un dato que non se dera nin nos momentos máis críticos. Carballo conta que a afluencia de público está a ser tan baixa, por volta de 15 persoas nunha única sala preparada para acoller 200, que non nota especialmente as mudanzas nas restricións. Porén, os tres cinemas independentes (Duplex, Codex e Numax) si que están a notalo. Segundo conta Caldeiro, xa remitiron por medio da rede Promio na que están inseridos un escrito á Consellaría de Sanidade e á Agadic (Axencia Galega das Industrias Culturais) no que piden que as medidas se adapten e, cando menos no caso de salas tan pequenas, volvan ás 30 persoas anteriores. "Cos protocolos actuais, nunha fila de 6 butacas só poden sentar dúas persoas non conviventes", retrata Caldeiro, en referencia á introdución da obrigatoriedade de distanciar 1,5 metros cada unha das persoas asistentes que introduciu a última modificación do Diario Oficial da Galiza. "Isto contradí as recomendacións estatais, que estabelecen un asento libre a cada lado de non conviventes en espazos con butacas fixa", apunta Ledo. Con independencia da adopción desa demandada porcentaxe, que finalmente semella máis prexudicial, o certo é que abrir para un público tan reducido continúa a ser un reto. "É o mesmo pór unha película para unha persoa que para 100", resume Rivadulla, aludindo aos gastos fixos dunha sesión. Ledo concorda nese custo invariábel, ao que se suman outros impedimentos. Coloca o exemplo da limitación de mobilidade nocturna fixada ás 23 horas, pois para "os cinemas de proximidade implica reducir unha sesión por día en cada sala". Isto pode supor entre 25% e 30% menos das posibilidades de asistencia, dado que se traballa con tres ou catro pases ao día. En Codex tamén tiveron que quitar sesións, das seis que viñan facendo andan agora polas catro. "A partir das 22.15 horas non pode rematar o filme, se non co toque de recoller é inviábel", argumenta Caldeiro. "Igual que houbo medidas compensatorias co investimento [a través do do ICAA (Instituto da Cinematografía e das Artes Audiovisuais) ou do Igape (Instituto Galego de Promoción da Economía], faltan medidas compensatorias para estas restricións", di Ledo. As pequenas resisten Con todo, até o momento as salas pequenas eran as que estaban logrando manter, non sen as súas dificultades, mellor o funcionamento. "Sofren máis situadas en grandes áreas comerciais, das que eran o motor principal de atracción", di Rivadulla que, aínda así, opina que "se fallan, para os pequenos non vai haber películas". Isto non só ten a ver coas restricións de capacidade, senón que outros factores son mesmo máis determinantes. Ledo sinala o tipo de programación: "Nós traballamos con filmes distribuídos por grandes estudios, pero tamén con moitas distribuidoras independentes e de moitas nacionalidades". E é que o principal problema é de "subministración de produto, por dicilo dalgún modo", engade. Rivadulla tamén pon aquí o foco, explicando que a parálise do mercado norteamericamericano afecta con máis forza os espazos nos que a programación se asenta basicamente sobre esas estreas. "Cos cinemas fechados nos Estados Unidos de América, as grandes produtoras prefiren agardar a que as contas lles vaian ben na casa e non facer unha campaña específica para outros territorios, polo que non están chegando eses grandes títulos que lles permiten sobrevivir ás grandes salas", indica. Porén, "os máis pequenos non precisamos tanto iso, podes aguantar con filmes máis pequenos. Nós estamos proxectando moito galego", asegura Rivadulla. Mais esta é unha aposta que xa viña de antes, froito da teima do dono dos Minicines Central da Estrada polo cinema do país como, nos últimos meses, Lúa Vermella ou A illa das mentiras, e tamén o de autor. "As grandes salas non poñen un filme deses nin de coña", comenta. Un compromiso que reiteran as salas independentes. "Non pode ser que só se bote pola TVG ás dúas da mañá un filme que ten subvención de agadic", denuncia rivadulla Ledo apoia que son as salas dos centros comerciais as que están sufrindo máis nestes momentos, pois "fan unha programación menos activa e máis dependente das sinerxías das grandes estreas". Así, baséanse neses catro ou cinco títulos que adoitan encabezar cada semana as listas de recadación. Sen xulgar mellor ou peor este modelo, o que fora un dos socios fundadores de Numax apunta que a dependencia "do que se decida nun despacho de Los Angeles" crea hoxe "un problema de falta de produto para este tipo de espazos". Se a baixada de asistencia comparada co ano pasado é de 80% aproximadamente para os espazos maiores, Ledo apunta que no seu caso rolda o 50%, polo que aínda que ningún é sustentábel, o impacto resulta bastante menor. "Cunha pequena concienciación e a asunción de responsabilidades por parte da Administración de defender determinado tipo de modelo de exhibición, as independentes son salas máis facilmente recuperábeis", opina. A baixada é pois importante e fai inviábel un proxecto sen medidas compensatorias dalgún tipo, mais non é unha cifra tan mala considerando precisamente as restricións de capacidade (até a semana pasada de 30 persoas, actualmente dun terzo, ou menos na práctica) e unha sesión menos. A programación Cada cinema segue a súa propia fórmula. Na Estrada están programando moito para a cativada, sen descoidar o público adulto. Cos catro títulos en carteleira procuran cubrir todas as franxas de idade, aínda que, segundo apunta Rivadulla, "os adolescentes non sei onde andan metidos". O dono dos Minicines di que van "tirando como podemos", reducindo algúns gastos con menos sesións. Con 150 espectadores terían para cubrir, aínda que, segundo explica, depende tamén do prezo do filme: con Tenet (Christopher Nolan), un dos últimos taquillazos, malia pasar catro semanas en cartel apenas gañaron 30 euros, recoñece Rivadulla. Segundo conta Caldeiro, a ausencia de estreas está obrigando a ilas dosificando para ter algunha todas as semanas. A chegada de Ons (Alfonso Zarauza) ás salas o próximo 18 de decembro contaba con ser un dos puntos fortes do Nadal en Codex. "Estamos facendo un esforzo moi grande para poder estar abertos, atraer a xente, manter programación, facer eventos con convidados... nun escenario no que temos todo en contra", asegura Ledo. Un 2021 máis incerto A subministración de filmes non acusa aínda moito problema para as salas que traballan con cinema europeo ou estatal. "Poderá ser máis complicado en 2021", comenta Ledo, "porque hai que ter en conta que este ano houbo moitas paradas nas rodaxes e producións, os festivais traballaron dunha maneira moi pouco habitual -non se fixeron ou foron online- e isto afecta moito as campañas de promoción". Cannes, por exemplo, non tivo lugar, só se desenvolveu o mercado. Moitos filmes perderon ese foco de atención que supón o festival. Ons estaba preseleccionada para a Quincena dos Realizadores, segundo contaba Zarauza en Sermos Galiza, e foi un duro golpe que finalmente non tivese lugar, estreándose ao cabo en Sevilla. Outro filme galego, A illa das mentiras, de Paula Cons, apostou noutra das fórmulas que están a ser máis recorridas nestes tempos de pandemia, unha estrea virtual a través de Filmin, unha das plataformas máis prestixiosas da sétima arte a nivel estatal. E fíxoo cuns datos moi bos, que a converteron na fin de semana do lanzamento no contido máis visualizado dun espazo que, por certo, se está a transformar en complementario a moitos festivais. Se cadra os modelos están cambiando, pero o obxectivo, declaraba a propia Cons, seguía a ser chegar ás salas. O presencial era tamén fundamental para Ignacio Vilar, que tivo que adiar a estrea de María Solinha prevista para maio e finalmente optou por unha fórmula inédita de proximididade que inverteu o habitual proceso de distribución. En troques de comezar polas salas, o filme xirou por máis de 100 concellos galegos -e máis alá- en proxeccións ao ar libre ou autocine. "O maior período de incerteza ábrese a partir do 1 de xaneiro", manifesta Ledo, referíndose tamén a medidas de apoio que lles permitiron acabar o ano, pendente de ver que acontece con elas no próximo. A piques de fechar o exercicio de 2020, Codex rexistra unha baixada de 70% en relación a 2019, en todo o volume de negocio, que comprende moito máis que o cinema. E iso grazas á forza que a estrea de O que arde tivo en Lugo, con moita asistencia de concellos da zona, destaca o xestor. Pero nin iso logra manter un nivel que permita a supervivencia. Neste senso, Caldeiro salienta a importancia das salas para que xustamente ese cinema galego chegue ao público, unha fenda entre a creación que comezaba -para as máis optimistas- a rachar cunha película como a de Laxe (e lembremos que o filme se estreou en 2019!). Rivadulla tamén insiste na necesidade de promover a exhibición de cinema galego, algo que entende que non se apoia actualmente desde as insititucións públicas, polo que depende moito do compromiso do espazo co feito no país. "Non pode ser que só se bote pola TVG ás dúas da mañá un filme que ten subvención de Agadic", denuncia. O medo, o peor inimigo O que aconteza en 2021 obsérvase sen moito optimismo. Co medo presente, Caldeiro pensa que os primeiros meses do ano, aínda coa hipotética chegada dunha vacina, non van mudar moito. E o inverno é a época forte para este negocio. Ademais, se se retoman hábitos sociais, o impulsor dos Codex pensa que a xente se vai centrar noutras actividades, polo que o que en breve entra non parece que vaia ser un ano fácil. Con todo, Carballo intenta observar con certo optimismo o futuro. Malia a ausencia de contaxios en cinemas e a seguridade da actividade grazas aos protocolos, Rivadulla detecta falta de confianza no público. Caldeiro tamén. De feito, nota unha baixada do seu público habitual, cun perfil entre 50 e 70 anos, que nos casos máis achegados sabe que é "porque non se atreven a vir". Estas impresións partíllaas Ledo: "a pesar de que unha sala de cinema é un lugar con todas as garantías de minimizar as posibilidades de contaxio, é lóxico que a xente teña reparos". Por iso, anima as persoas a asistir ao cinema, unha actividade que pode tamén "ser moi sa a nivel mental". Ou permitir, brevemente, como rezaba a campaña de Cineuropa do pasado novembro, "volver ao mundo real". Ou a aquela ficción idealizada do pasado coa que aínda teimamos en soñar.