Cruz Aguiar: novos camiños

O que sucede "entre os edificios" debería tratarse con moito máis coidado do que se fai, posto que tamén é importante, ou mellor dito, é o máis importante. Os edificios son dos seus donos mais o espazo entre eles é público. As rúas, prazas, parques ou mesmo camiños rurais son os espazos de todas e todos. Estes lugares é onde se encontra, namora, manifesta ou goza a cidadanía. Un bo edificio mellora a vida das súas usuarias e usuarios pero un bo espazo público mellora a de toda a cidade. A implicación das e dos arquitectos neste campo é cada vez maior, a pesar de que este traballo é moito menos "vistoso" e rendíbel que o deseño de edificios, mais é necesario. O estudio Cruz Aguiar está especializado no deseño e transformación do espazo público, aínda que tamén teñen construído edificación convencional, no deseño de rúas ou prazas é onde desenvolven todo o seu potencial. Compoñen o equipo os irmáns Eduardo e Andrés, ambos composteláns e arquitectos. Eduardo, o maior, ao rematar a carreira bota oito anos traballando con Manuel Gallego Jorreto, e combina ese período cun constante proceso de formación en urbanismo. Co tempo independízase e funda estudio de seu xunto co seu irmán. Pola súa banda, Andrés, despois de obter o título, ten que marchar a Alemaña traballar, malia a distancia, seguen traballando en rede, aínda que a cabeza visíbel do estudio é Eduardo. O vehículo privado mudou a forma que temos de relacionarnos co mundo e como se configuran as cidades ou vilas actuais. O que fai anos era entendido como un progreso, na actualidade estase a repensar o papel do coche no urbanismo. No estudio de Cruz Aguiar téñeno claro: "Temos unha liberdade coartada na cidade. O peón debería ser o actor principal do espazo pero está subxugado ao vehículo. Aínda se están a empregar os dogmas dos anos 60 e 70 na xestión do tráfico. Débense reverter as prioridades", comenta Eduardo. O estudio aplica novas técnicas para priorizar o peón fronte o vehículo, pero sen ir directamente á segregación. "Estase empobrecendo o espazo coa tendencia á segregación: un lugar para a bicicleta, outro para o peón, outro para o coche e outro para aparcar. No pasado, antes da entrada do coche nas cidades, o espazo era máis rico. Nas fotos antigas de Santiago, vese como convivían os diferentes fluxos. Mesmo eu recordo de neno xogar na rúa. A sociedade mudou, pero penso que esta mestura é algo digno de recuperar", asegura Eduardo Cruz. Outro factor importante que acha o estudio que se está a perder é a relación do verde coas contornas urbanas. "Recordo de neno estar moi vinculado á natureza. Vivía nunha cidade pero ía cos meus pais á aldea. Tiñamos moito contacto co monte, cos prados... Teño agora un fillo de catro anos e vexo que en contadas ocasións ten o contacto que tiñamos nós... Penso que é fundamental potenciar nas cidades un proceso de re-naturalización. O verde debe inundar o espazo público", di o arquitecto. Rúas con memoria O pavimento das rúas agocha un mundo complexo de instalacións fundamental para o desenvolvemento da cidade. Electricidade, auga, telecomunicacións ou gas condúcense polo espazo público ata cada vivenda. De cada casa recóllense as augas residuais e son conducidas para o seu tratamento. A rúa tamén é a encargada da recollida da auga e da iluminación do espazo público. A suma de todas estas instalacións fai que as rúas actuais sexan moi diferentes das rúas antigas. Por outra banda, o espazo urbano, como soporte do cotiá, é parte da memoria dos seus habitantes. A súa imaxe acompáñanos como fondo escénico e cando se intervén nunha rúa (especialmente as históricas) hai que ter unha gran sensibilidade para non deturpar a súa identidade. Na re-urbanización da rúa Carretas, en Compostela, o estudio Cruz Aguiar desenvolveu un proxecto cun delicado equilibrio entre manter a memoria da cidade e a modernización da rúa. Apostaron polo baleiro. A intervención íspese de elementos superfluos. Colocaron un tradicional pavimento de lousas de granito e unha árbore como elementos principais. Todas as instalacións van baixo o chan polo que tiveron que estudar a maneira de incorporar as tapas dos rexistros no pavimento. Deseñaron unha tapa que se integra coa pedra. Cada peza está estudada ao detalle, especialmente a recollida de auga. Esta peza central de recollida é continuación do pavimento e só se percibe cando chove. Por cuestións arqueolóxicas e de instalacións, só se puido plantar unha árbore, un exemplar de Katsura, cuxas follas en outono adquiren tons vermellos que contrastan coa sobriedade da pedra. En Monterrei (comarca de Verín) precisaban conducir as infraestruturas para o novo Parador, e estas conducións pasaban por un antigo camiño medieval. Os arquitectos foron os encargados de conciliar a renovación das instalacións coa memoria do trazado histórico. Ao levantar o camiño tan só se puido recuperar un terzo das lousas orixinais, polo que tiveron que buscar máis pedras con "historia". Con material procedente dunha antiga canteira e dun muro próximo refíxose o camiño, ao que hai que sumar o saber dos canteiros portugueses que o colocaron. Deste modo, con material reaproveitado e o saber do oficio refíxose o camiño, o procedemento habitual na Idade Media. As xuntas entre as pedras fixéronse anchas coa intención de que a vexetación autóctona colonice os espazos e se integre no verde que a rodea. Reverter a hexemonía Unha das especialidades de Eduardo e Andrés é a reurbanización de rúas para a recuperación de espazo peonil, exemplo disto é a súa intervención na compostelá Montero Ríos. O materiais estaban xa determinados como continuación das outras rúas do ensanche: pavimentos de formigón e bordo de granito. O punto máis singular é o cruce coa rúa Xeneral Pardiñas. Neste encontro aplican unha serie de sinxelas medidas, que aínda que non son novas, supoñen unha innovación na cidade. Consiste en deixar de tratar as rúas como estradas, con pintado e sinalética viaria. Cando a contorna é familiar para o condutor este confíase, aumenta a velocidade e baixa a atención. Hai que espir as rúas de sinais e pintados. Deste xeito, o coche entende que está fóra do seu ámbito e o condutor reduce a velocidade e aumenta a atención. Peón e vehículo poden convivir nun mesmo espazo, pero o peón debe mandar. Chámase a isto a teoría dos "espazos compartidos". Esta estratexia xunto con outras medidas no deseño fan a rúa máis amábel para o peón. Ademais os arquitectos apostan polo verde. As árbores acompañan o camiñante mesmo no cruce, remarcando que ese espazo é do peón. A teoría dos espazos compartidos foi desenvolvida a maior escala na avenida de Lugo da mesma cidade. O traballo dos arquitectos consistiu en transformar unha vía periurbana en rúa urbana. Mediante esta estratexia reverteron a hexemonía dos coches para que as persoas sexan as protagonistas. O punto máis salientábel da intervención é o cruce da avenida con Concheiros, o que supón a porta de entrada do Camiño de Santiago na cidade histórica. Redúcense os anchos dos carrís para os coches reduzan a velocidade. Cando os coches chegan ao cruce soben a unha plataforma compartida co peón onde debe reducir aínda máis a velocidade. O condutor circula por un espazo pouco habitual polo que tende a ir amodo a aumenta a atención. Destaca a presenza do verde na intervención. Unha malla de árbores superponse ao cruce, cuxa disposición recorda a unha carballeira tradicional. Co tempo, as copas irán crecendo ata alcanzar un teito vexetal, axudando a re-naturalizar a cidade. O deseño supón un cambio profundo na relación dos vehículos e peóns con este espazo, unha vez construído, agora é a xente quen ten que facelo seu.