Un deseño gráfico galego

Toda aquela persoa interesada no deseño, nas artes ou na historia ten como saída cultural obrigada a Fundación DIDAC. Esta acolle, dende o pasado dez de setembro, a exposición Galicia: procesos e formas. Un percorrido gráfico, unha retrospectiva da historia do deseño gráfico galego desde o século XX ata hoxe, froito dun traballo de investigación e compendio que arranca en 2017. Preséntase como unha mostra clave porque comparte un traballo cociñado a lume lento e, ademais, porque anuncia outro proxecto esencial: o Arquivo DIDAC Galicia. Nas palabras de Mónica Maneiro, actual directora da fundación, este nace "como un proxecto asociado ao traballo iniciado na Colección DIDAC, que con obras de máis de 250 creadoras e creadores dos campos das artes e o deseño quere ser unha ferramenta para configurar a historia da arte pero sobre todo do deseño contemporáneo, centrando a súa actividade principal no deseño galego". Mais esta é unha exposición que emerxe doutra, daquela que, co mesmo nome, representou á Galiza na Porto Design Biennale en 2023, e da cal sae a publicación dun libro esencial que recolle toda a investigación feita. Este proxecto, realizado polo antigo xerente do centro, David Barro, "supuxo unha gran proxección de todo o traballo desenvolvido dende a apertura da fundación", apunta Maneiro. E non se tratou dun percorrido soamente gráfico, senón que estivo acompañado dunha programación paralela composta por presentacións e publicacións sobre deseño de produto, deseño especulativo ou deseño editorial, entre outros. Como non podía ser doutro xeito, "o Arquivo DIDAC Galicia é unha consecuencia de todo este traballo, unha aposta de continuidade que permite documentar os logros e os procesos do deseño e a cultura visual en Galicia", salienta a actual directora. Á fin, desde DIDAC estase a levar a cabo un xenial exercicio de posta en valor do propio, o cal recorda á aventura que emprenderon Isaac Díaz Pardo e Luís Seoane, alá por 1963, cando decidiron recuperar as formas e así a memoria a través do Laboratorio de Formas de Galicia. Este, fito imprescindible na historia galega, interesa polo seu enfoque historiador e, ao tempo, infinitamente creativo. Foi, como un bo laboratorio, un proxecto dinámico e cheo de vida. Sen lugar a dúbidas, tamén inspiración directa para a fundación, como ben confesa Maneiro: "O espírito do Laboratorio de Formas estivo sempre en todas as accións emprendidas por DIDAC. Xunto ao arquivo dixital, dentro do seu paraugas estamos a desenvolver unha serie de accións como o ciclo de conferencias Arquivo DIDAC que teñen lugar no espazo da Fundación DIDAC e que pronto estarán dispoñibles tamén en formato dixital e formato libro físico. Neste ciclo participan importantes profesionais do mundo do deseño, historiadores, artistas ou comisarios". Gran diversidade Dar forma á exposición vixente supuxo un extenso traballo de análise e reflexión. Non é doado xerar un discurso a partir dunha cantidade de obra tan diversa e abondosa, sobre todo cando a intención é crear un relato construtivo. Para logralo, Barro decidiu transitar as cuestións de "de onde vimos, quen somos e a onde imos" e así estruturar unha viaxe pola realidade do deseño galego recente. Os sucesos e persoas protagonistas son tan diversos como abundantes, pasando polas vangardas, os traballos editoriais desde Arxentina, o grafismo das marcas de conservas, a revolución de Sargadelos, a contracultura dos anos 80, as artesanías renovadas ou exemplos de deseño sostible, entre moitos outros. Un exercicio por compendiar e comprender a cultura galega emprendido desde hai tempo por Pepe Barro, figura esencial nesta historia. Porque ademais da súa renomeada traxectoria como deseñador, homenaxeada, por certo, neste mesmo ano coa exposición A cociña de Barro. Os cadernos de deseño tamén na DIDAC, é fundamental na súa labor como divulgador. E neste interese por compartir, consolídase como colaborador clave na construción en marcha do Arquivo DIDAC, ao cal vai ceder a súa colección persoal. O certo é que Galicia: procesos e formas é un excelente traballo de comisariado que consegue facilitar un camiño desexable e vibrante. Desexable en canto ofrece o material para un tipo de creación conectada co propio, que lembra outra vez máis a esa produción con raíces perseguida dende o Laboratorio de Formas. Unha achega semellante que, desta vez, se materializa a través doutros medios. Como explica Maneiro, unha das vías de desenvolvemento do Arquivo DIDAC será o “arquivo dixital no que estamos traballando, e que conterá acceso a obras que documenten cen anos de creación a través dunha base de datos con referencias e documentación textual, fotográfica e audiovisual para coñecer o legado histórico das artes e o deseño en Galicia. Ao mesmo tempo que o arquivo web a información tamén será difundida a través das redes sociais da Fundación DIDAC". Nunha liña similar ao traballo da DAG, a Asociación Galega de Deseño, que crea en 2023 a plataforma dixital AR/DE ou o Arquivo do Deseño Galego. Nela podemos consultar un contido diverso ligado á historia do deseño galego presentado en catro bloques: bibliografía impresa, recursos web, espazos físicos e recursos audiovisuais. Se conectamos estes proxectos con outros como a exposición Galicia Futura. Todo o que imos ser, realizada con motivo do ano Xacobeo 21-22 no Gaiás-Cidade da Cultura, podemos detectar unha vontade actual por pensar o noso e a dirección do camiño a seguir. Non é casual que David Barro elixa dedicarlle un espazo no seu libro a este traballo expositivo, pois constata a importancia dunha reflexión construtiva sobre o porvir. E para encamiñarse ben nesta andaina, Barro resalta dúas ideas clave: a transdisciplinariedade e a capacidade de manter unha relación frutífera co pasado e presente. Nas súas palabras, “os profesionais da arte e do deseño que mellor se conseguiron achegar ao futuro de Galicia non son os que miraron unicamente cara adiante sen máis, senón os que conseguiron mirar cara a atrás e aos lados0”. E, outra vez máis, emerxe Seoane como referente esencial, “apegado a unha tradición que para ser protexida ten que ser renovada e relida con creatividade e actitude construtiva”, por unha banda, e, por outra, “polo seu carácter poliédrico e complexo, porque a súa traxectoria se desenvolve en círculos concéntricos e porque estando firmemente suxeita ao territorio galego nunca perdeu a súa vocación universal”, analiza Barro. Máis que un compendio Non hai dúbida de que o deseño, dende todas as súas disciplinas, ten un potencial revulsivo inmenso. “A arte, a creatividade e o deseño sempre foron espazos de resistencia e revelación, e o seu potencial só se magnifica cando se abre a novas formas e colaboracións”, conclúe Barro. É seguindo esta premisa a través da cal o comisario configura unha rede con múltiples axentes, dando como resultado un tramado rico e inesperado. Tanto o libro como a exposición rematan coas reflexións do deseño especulativo, por exemplo, destacando as achegas do deseñador estratéxico Alberto Barreiro e o traballo que marca o peche definitivo: Galicia Futura, de Manuel Vázquez, un espazo de preguntas abertas para pensar sobre todos os recursos que temos e sobre o seu carácter ás veces limitado e outras ilimitado. Entre as citas á Barreiro, falando do mesmo tema, podemos destacar a súa proposta de “deixar de falar de innovación [...] e substituílo polo termo adaptación, unha vez que unha economía e un deseño sostible non deben partir do noso desexo polo novo senón pola necesidade de adaptación a un sistema con limitacións que hai que respectar”, cita Barro. En definitiva, queda claro que este traballo de investigación e comisariado é moito máis que un compendio, é tamén unha proposta. Isto é algo que se transluce, sobre todo, no derradeiro apartado do libro: Azul, novo verde, unha reflexión que nos conecta coa abundancia do territorio e coa revelación de sermos unha terra incriblemente rica en creatividade e recursos. Todo este proxecto pode lerse como unha aposta pola capacidade que temos de pensarmos conxuntamente e actuar con creatividade, e que recorda á reivindicación da filósofa Marina Garcés por unha nova ilustración radical que “ten como principal desafío volver poñer no centro de calquera debate o estatuto do humano e o seu lugar no mundo e en relación coas existencias non humanas”. Trátase, polo tanto, dun pensarmos conectado co presente. Como sentencia Manuel Vázquez como desenlace do discurso expositivo, “é posible que o gran reto do noso tempo non sexa imaxinar o futuro, senón entender realmente o presente; o presente como o lugar no que se mesturan os pasados e os futuros”. A mostra estará dispoñible ata o 31 de outubro e polo momento, explica a directora da fundación, “está tendo un retorno moi bo do público visitante". "Estamos traballando especialmente coas escolas e os graos de deseño e institutos de artes para facer chegar aos alumnos os contidos da mostra organizando visitas guiadas para introducilos na temática da exposición arredor da historia do deseño gráfico en Galicia", conta. Mais é un proxecto que non remata aquí, senón que está vinculado a outras mostras que “terán desenvolvemento nun futuro próximo dentro e fóra da Fundación DIDAC e das fronteiras de Galicia”, pecha Maneiro. Igualmente, é agora o momento de acudir á sede e facer unha inmersión no que foi, o que é e o que pode ser o deseño gráfico galego.