Entroido galego. Variedade, ostentación, tradición, creación... competencia

Quéirase ou non, Galiza está feita de tradicións panceltistas, romanas e fondas interferencias cristiás, as que se expresan especialmente ao longo dun almanaque festivo en relación co ciclo agrario, desestacionalizando, sabendo o que significa a romaría, a festa e a feira, o tempo e o lugar de encontro, de oferta e demanda, de socialización. Tal recurso patrimonial vale un mundo, sábeno ben os técnicos turísticos que aproveitan a positividade do atractivo cebo para seducir e atraer á marca. Festa argallada polo instinto máis que polas administracións, as que deben dar espazos á tradición e á creación. O que empurra a tal rexurdimento é unha forza interna, a do "espírito" dirían os selectos intelectuais de Nós e non ían desencamiñados, pois é a forza da resistencia a ser parte desa unidade na diversidade que significa universidade. Anúnciase a primavera, ábrense entón as arcas das lembranzas, rescátanse tradicións que non traizoan, traxes de antes, disfraces con chocas e exóticos mantóns, máscaras de bestas... aplícanse receitas astronómicas para compartir na mesa e retómase e amplíase o almanaque festivo, unha corentena que se centra en tres días: domingo, luns e martes de Entroido co fin no Enterro do ídolo pagán, de palla, farrapos e cores que preside a festa: Meco, Urco, Momo... O Mércores de Cinsa abre as portas a outra corentena, a da recatada Coresma, tempo de reflexión... e tanto nun como noutro tempo a ansia de superar o medo ás incertezas da morte entre vellos ritos de iniciación e pasaxe. O significado da máscara A máscara significa a besta que vén do monte, que esperta coa luz, coa cor e cos recendos primaverais, cando retornan as bandadas de paxariños e esperta do seu letargo o oso... Encétanse domingos de xogos e lerias, de relación e iniciación: formigueiro, lardeiro, oleiro, corredoiro, con xoves intermedios dedicados a compadres e a comadres e o trunfo festivo no domingo, luns e martes, cando saen as máscaras das chocallas, as que levan ao cinto cencerros, esquilas, axóuxeres, campaíñas que lle porán ritmo á festa, xunto co bater de bombos e ferralas dos folións... E como tantas tradicións e verbas galegas, a de chocalleiro ou choqueiro quedará reducida a unha idea enchafallada, cando non o é... igual que o de máscara da borralla, que era a que esfarelaba a borralla, a cinsa, o feluche... A muller vaise incorporando nos nosos días a unha máscara que fundamentalmente era masculina, a que simboliza a forza bruta do instinto que sae da noite, da cova, da selva, para invadir o mundo civilizado e corrompido. E farao en forma de touro, de oso, de castrón, de demo con cornamenta... da man de grupos vestidos de luz e cores, de cintas, flocos, felos, espellos e sempre na tradición ao cinto as chocas e un elemento distintivo, feminino, os esfelechados e bordados panos de Caxemira, os mantóns de Manila... concesión ao exotismo e a unha cultura como a galega feita de camiños e portos que sabe incorporar o traído doutros pobos. Desfiles acompañados de folións, parroquias enteiras, vellos, mozas, nenos, tocando eles os bombos, elas os instrumentos metálicos, facendo tremer as cordas do corazón e da paixón, poñéndolle banda sonora a cada parroquia. Rica fonte de inspiración para a creación musical. Novas pescudas As máscaras do Entroido tradicional, sometidas ás normas do grupo tribal, ofrecen sorpresas. Son anacos de arqueoloxía, celta, romana, aristocráticas medievais, arremedos ás censuras... Temos visto roupas incas, gorros maias, sables e condecoracións de guerras pasadas... E velaí que atopamos relación con Bulgaria, alpinas, sardas... como coa banda do alén mar, ese universo precolombino... Menos mal que novos estudos e publicacións, os nacentes museos do Entroido, o do Pobo Galego e o de Xinzo van recollendo o que os clásicos Risco, Xocas, Taboada Chivite reclamaron desde sempre. Ao respecto, Galiza debera tomar nota do esforzo trasmontano portugués: recuperar as tradicións do Entroido chocalleiro, que eran as da vella Gallaecia, misión actual do Museo da Máscara Ibérica de Braganza, convidando aos Entroidos de Podence, Santullao, Vilaboa, Viñais... as novas pescudas na Gallaecia Berciana, por exemplo no Pombriego das Médulas... que reforzan esta singular identidade. Recomendo coñecer as fotos do trasmontano Egidio Santos, Folia (2019), como as de Xurxo Lobato no seu libro Galicia é unha festa (2020), os monográficos para este tempo da publicación O Sil, os que hoxe complementan a parte teórica, gráfica e documental do estado da cuestión. Un recurso rico tradicional Entroido no que mesmo, ás veces, saen traxes, máscaras e danzas tradicionais doutras festas, pervivencia pagá que acompañaba a sacra procesión do Corpus, velaí o Irrio de Castro Caldelas, na Terra de Caldelas, as Pampórnigas na Ermida quiroguesa, os danzantes do Morrazo, os endiañados e recuperados Gamainchiños de Betanzos, na comarca das Mariñas, ou neste 2023 a Botarga en Ribadavia, na comarca do Ribeiro. Máscaras que neste reino da liberade, da sátira e da retranca se acompañan con representacións parateatrais, con sermóns, apropósitos, un universo ao que non foi allea a creatividade galega, velaí a obra de Laxeiro, de Quessada... E velaí o rico repertorio de máscaras galegas con orixes antigas e anovadas, con nomes que fan alusión a algún dos seus atributos: — Os Boteiros de Viana do Bolo e de Vilariño de Conso (comarca de Viana); Maceda (comarca de Allariz-Maceda) e de Celavente (concello do Bolo) e da Veiga (na comarca de Valdeorras). — Os Peliqueiros de Laza (comarca de Verín). — Os Cigarróns de Monterrei (comarca de Verín). — As Pantallas de Xinzo e da comarca da Limia. — Vellaróns de Riós (comarca de Verín). — Madamas de Esgos (comarca de Ourense). — Panfarrón de Campobecerros, concello de Castrelo do Val (comarca de Verín). — Madamas e Madamitos de Entrimo (Baixa Limia). — Bonitas de Sande de Cartelle (na comarca de Terra de Celanova). — Danzantes de Maceda (na comarca de Allariz-Maceda). — Madamas e Galáns de Carzoa en Cualedro (comarca de Verín). — Toiteiros de Bande (comarca da Baixa Limia). — Galos da Mezquita (comarca de Viana). — Bergalleiros de Sarreaus (comarca da Limia). — Follalateiro de Lobios (comarca da Baixa Limia). — Máscaras de Samede, en Paderne (As Mariñas). — Os Felos de Maceda, diferentes dos das terras de Maside e do Carballiño (comarca de Allariz-Maceda). — Os Xenerais da Ulla (comarca de Compostela, Arzúa, Deza e Terra de Montes). — Os Volantes ribeiraos do Miño en Chantada. — Oso de Salcedo, na Pobra do Brollón (Terra de Lemos). — Madamas e galáns de Cobres, no concello de Vilaboa (comarca de Pontevedra). — Merdeiros de Vigo — Sabas de Viveiro (comarca da Mariña).