Feyrouz Serha. A poesía está por todas partes

O Festival Internacional de Cinema de Venecia ten, desde 2012, un contedor específico para mostrar grandes películas de todos os tempos en copias restauradas, Venice Classics. A intención expresa é a de explorar a diversidade da creación ao longo da historia, e así este ano poderán verse clásicos de autores sobradamente coñecidos coma Michelangelo Antonioni (La Notte), Howard Hawks (His Girl Friday) ou Fritz Lang (The Big Heat), mais tamén outros nomes menos familiares mesmo para a cinefilia máis atenta, como é o indio Girish Kasaravalli (Ghatashraddha). Canda esas recuperacións, a sección conta tamén cunha competición de documentais sobre o cinema ou sobre cineastas onde encontrou o seu sitio o filme de Feyrouz Serhal para abrir unha gratificante conexión galega na selección oficial da mítica Mostra italiana: a directora libanesa traballa habitualmente con Zeitun Films, compañía da que é máximo responsábel Felipe Lage, que coproduciu a súa curta Tshweesh, estreada no Festival de Locarno en 2017, e ten agora en desenvolvemento a súa primeira longa de ficción, I Am Here But You Can’t See Me. Tamén coa Zeitun realizou xa unha curta de produción 100% galega, Sen Ti, que tivo a súa estrea internacional en festivais en Marrocos e no Líbano. A protagonista é Rosalía de Castro, a escritora e a estrela, que descende unha noite do firmamento até a terra para reunirse co seu amado. Un reencontro que a directora sitúa nun espazo industrial, unha factoría do sector da madeira, porque “a poesía está en todas partes”, explica durante unha longa conversa na Coruña. “Está no fume, no metal. Nos meus filmes, os espazos xogan sempre un rol moi importante. En Sen Ti a xustaposición da pel de Rosalía e a pel do metal crea algo, crea poesía; a combinación da fraxilidade do corpo e da respiración humana co ruído industrial danos unha perspectiva das cousas, que pode ser poética”. E recorda que na base da súa curta anterior, I Come From The Sea, hai tamén un poema, nese caso do escritor Elia Abu Madi. A proposta de realizar unha película sobre Maroun Bagdadi foi para Feyrouz unha oportunidade para coñecer moito mellor unha figura indubidabelmente fascinante, de investigar todo o que se escribiu sobre el, de volver aos seus filmes e comprender o contexto e as intencións con que foron feitos. Bagdadi foi no seu momento o cineasta libanés con maior repercusión internacional, capaz de manter unha carreira cinematográfica mesmo durante a guerra civil con fitos como Les petites guerres / Pequenas guerras (1982), unha obra mestra estreada na sección Un Certain Regard do Festival de Cannes. Brillante e ambicioso, contou nos seus inicios co apoio dun autor de referencia no cinema árabe, o mestre exipcio Youssef Chahine, e máis adiante traballou con Francis Ford Coppola. O seu crecente prestixio facilitoulle o acceso ao financiamento estranxeiro e así en 1987 faría, con produción francesa, L'homme voilé, protagonizada por Bernard Giraudeau e Michel Piccoli e que competiu polo León de Ouro na Mostra de Venecia. Fixo logo varias producións para a televisión, entre elas a excelente Lebanon, the Land of Honey and Incense (1988), sobre un médico francés que acaba secuestrado no contexto da guerra civil e que en certo sentido adianta o seu seguinte proxecto, Hors la Vie (1991), inspirado no caso real do secuestro do fotoxornalista Roger Auque. O filme, que ten a Hippolyte Girardot como actor principal, gañou o premio á mellor dirección no Festival de Cannes ex-aequo co Lars von Trier de Europa, mais fica a anos luz da riqueza e complexidade das súas primeiras e máis interesantes obras. Feyrouz recoñece que cando estudaba na universidade e viu por primeira vez Hors la Vie pensou que era “realmente mala. Por suposto, es nova, es radical, estás estudando cinema, queres sabelo todo deses cineastas xeniais e de súpeto ves unha película dun cineasta do teu país coa que non estás de acordo en absoluto. Cando a volvín a ver moito tempo despois, a miña primeira impresión foi a mesma mais axiña comprendín que había algo por debaixo desa fachada que intentaba lanzar mensaxes máis interesantes. Decateime de que fora capaz de criticar os seus compañeiros de loita e sentín que iso era moi importante”. Maroun, explica, “quería facer cinema e iso non era posíbel no Líbano. Se quería traballar con produtores estranxeiros, sabía que tiña que adaptarse e facer concesións. Quizais iso xogou na súa contra nalgún momento, mais se non o facía non podería desenvolverse como artista. Non parou de facer cousas, cando non eran longas de ficción eran documentais ou producións para televisión. Estaba sempre traballando, traballando, traballando. O Maroun de esquerdas seguiu sendo de esquerdas, mais era capaz de facer autocrítica e cuestionar os seus camaradas. Tiña a coraxe de dicirlle a calquera que estaba equivocado”. Unha independencia incómoda que lle trouxo non poucos reproches ao longo da súa vida. As facetas "clave" Para adentrarse no universo de Bagdadi, Feyrouz fixo unha exhaustiva investigación coa familia e os amigos do director. Falou con moita xente mais sempre tivo claro que non quería que “todos falasen sobre todo”, senón que cada persoa puxera o foco nunha faceta clave. Así, o escritor e xornalista Hassan Daoud ofrecería unha primeira impresión do personaxe, da súa actitude e do seu astuto encanto, de como se movía pola cidade, e o historiador Fawwaz Traboulsi axudaría a entender o contexto histórico e político. “Todos foron moi xenerosos comigo e estaban felices. Lembro que cada vez que terminaba a conversa viñan canda min para abrazarme e darme os parabéns”. É o resultado dun bo traballo, de reunirse con eles dúas ou tres veces, de acadar a súa confianza. Entre as persoas entrevistadas non podía faltar Soraya Khoury, presenza asombrosa en Pequenas guerras e muller de Maroun, nai tamén dos seus fillos, o terceiro dos cales naceu unha semana despois da morte do pai nun tráxico accidente, a caída polo oco dunhas escaleiras. Soraya achegaría un relato máis persoal e íntimo e todas as voces, coas súas diferentes perspectivas, comporían en conxunto o retrato dun home carismático, querido por moita xente, mais non exento de contradicións. O retrato dun ser humano, en suma. Un artista apaixonado, namorado do cinema e de Beirut, unha cidade que percorría nun emblemático coche vermello que o documental evoca a xeito de simpático tributo: é un coche parecido o que emprega a directora para recoller as persoas que entrevista e levalas a lugares significativos para Bagdadi, desde un café da rúa Hamra a un parque próximo á casa en que vivía. Conexión co presente Mais a intención de Feyrouz nunca foi a de ficar no pasado, senón tecer unha conexión co presente. Coma ponte válese dun encontro coa cineasta Joanna Hadjithomas, cineasta e artista que colabora habitualmente con Khalil Joreige e posúe un poderoso discurso intelectual sobre a imaxe e a memoria. O Líbano de hoxe pasa por unha conversa con cineastas de diferentes xeracións mais posteriores á de Bagdadi, incluída a xente máis nova, nacida á volta do cambio de século. “Cando vin as entrevistas que se conservan de Maroun comprendín que estaba falando dalgunha maneira tamén dos nosos problemas. Algunhas cousas son distintas, mais no esencial é o mesmo. E son entrevistas feitas corenta anos atrás. Eu non quería falar de min, quería ver as miñas compañeiras e compañeiros. E ademais quería acabar nunha sala de cinema. Pregunteilles que pensaban e empezaron a falar entre si. Eu escoitábaos e pensei: isto é exactamente o que quero. Non quero meterme na conversa, vounos deixar falar. Foron dúas horas e, como é lóxico, iso supuxo un problema na montaxe. Mais en realidade debuxouse unha liña que vai desde 1975 até agora”. Un período da historia marcado por episodios traumáticos máis aló da guerra civil, como a criminal ocupación israelí, o conflito con Siria, e, máis recentemente, a crise económica que derivou nas protestas de 2019, a chamada “revolución do 17 de outubro”, ou a brutal explosión no porto de Beirut de 2020. Maroun Bagdadi “estaba obsesionado coa realidade”. Algúns dos personaxes reais que atopaba nos seus documentais encontrámolos logo nas ficcións, mesmo que se trate de aparicións anecdóticas; en Pequenas guerras, por exemplo, sae un mozo que perdeu unha perna que xa filmara con anterioridade e quixo ter de novo para un plano concreto. “Escribía os guións sobre a base do que vía na vida ou o que investigaba para os documentais”. Iso, dalgunha maneira, liga entre si todos os seus filmes, independentemente da carga de ficción que posúan. Contou o seu tempo e a súa realidade, que penetra en cada fotograma, mais a partir diso xorde a poesía e a reflexión. Algúns dos seus filmes parecen enganosamente sinxelos mais responden a ideas labradas de xeito minucioso. As máis fermosas de todas as nais (1978) filma xente que fala sobre un “mártir” da guerra. Ao principio poderíamos pensar que se refiren a unha única persoa, mais a abundancia e a diversidade das testemuñas insinúa que non é así: o “mártir” é un e moitos, unha pluralidade de corpos entregados aquí e acolá á voracidade da maquinaria bélica. Unha longa serie de fotografías que amosan os rostros das vítimas acabará por desvelar as dolorosas dimensións do sacrificio. En cada rostro cabe imaxinar os soños e as esperanzas arrasadas pola violencia, os proxectos frustrados, as experiencias e o amor compartido coas persoas que, aínda vivas, os lembran con emoción. Como contrapunto entrevista tamén camaradas en activo, xente nova en mans dunha Historia sobre a que non teñen control, quizais futuros mártires. A encomenda patriótica, o exercicio de propaganda, Maroun transfórmao nunha alegación pacifista. Na guerra non hai espazo para a inocencia, todas as guerras manchan. Nós estamos pola patria (1979) foi tamén un encargo político, mais o resultado non gustou: era demasiado “artístico”. Isto é, era demasiado bo, fóra de calquera etiqueta utilitaria. Contra o final, unha impresionante montaxe opón planos curtos de militares armados coas facianas de nenos e nenas que afirman, con orgullo, “eu son do Sur”. Ese afastado sur que foi tamén unha revelación para o cineasta. Para el, o amor por un país e a súa causa exixe espírito crítico, exixe reprobar o sectarismo, condenar a corrupción e as inxustizas do sistema, clamar pola igualdade e a liberdade. As súas imaxes, por iso mesmo, non queren recrearse na agonía nin facer espectáculo da dor. O Beirut destruído non é un decorado, é unha cidade que resiste. Mesmo hai certa celebración da capacidade de atopar espazos de felicidade e de pracer entre o ruído das explosións. “Eu propia vivín a guerra”, di Feyrouz. “Ben, era unha rapaza nesa altura, mais crecín coa guerra e podo dicirche que viviamos coa normalidade que reflicten os personaxes de Maroun. Eu ía ao colexio todos os días e cando estabamos en clase e empezaban os bombardeos, marchabamos para a casa. Era así sempre. Por iso é que cando agora vemos Pequenas guerras no Líbano, todo o mundo adora o filme, porque está cheo de verdade. Non eran só os bombardeos; a xente vivía, saía, tomaba unha copa, bailaba. A vida é mesmo máis intensa durante unha guerra e iso foi o que el quixo retratar”. Esa noción de resiliencia é tamén esencial á curta que deu a coñecer internacionalmente a Feyrouz Serhal, a espléndida Tshweesh, que cobre un arco de varias décadas no Beirut recente que se insinúa por referencias sutís a diversos mundiais de fútbol e orde con iso unha sorte de continuo espazo-temporal, un eterno-retorno de ataques aéreos após os cales todo volve ao seu estado ordinario. “Acho que toda a humanidade, cando se enfronta a situacións drásticas, tira para adiante. É a única maneira. E a xente libanesa e a mediterránea en xeral ama a vida, é xente positiva, e si, van bailar, van tocar música. Cando haxa bombardeos, agocharanse, mais o resto do tempo vivirán a vida”. A vida continúa Maroun Bagdadi tiña vinte e cinco anos cando presentou a súa primeira longametraxe, Beirut Oh Beirut (1975), un retrato coral dun país en vésperas de estoupar. Todas as súas escenas vibran cunha estraña tensión que parece anticipar a inminente guerra civil que desangrou o país até 1990. A súa segunda ficción, Les Petites Guerres (1982), con Ed Lachman na dirección de fotografía, foi rodada en pleno conflito, aínda que se ambientaba anos atrás, no inicio do mesmo. O relato estrutúrase arredor do triángulo que forman un home que marcha de Beirut para se converter nun señor da guerra, a súa namorada, que decide axudalo planificando o secuestro dun empresario rico (a actriz Soraya Khoury, esposa de Maroun) e un cínico fotógrafo de prensa que sobrevive traficando con drogas. Paradoxalmente, é unha obra menos escura e inquietante, un fascinante paseo pola normalidade e a resistencia entre a violencia e o caos. O encontro con Rosalía Feyrouz Serhal ten pendente de estrea en Galiza as súas dúas anteriores curtas. I Come From the Sea, exhibida en grandes festivais coma Shanghai ou Oberhausen, explora a capacidade infantil para recoñecer a maxia da vida, a alegría que xorde do inesperado, de escoller un camiño diferente do previsto. O resultado dialoga coa tradición da mellor arte para as crianzas, dos filmes de Abbas Kiarostami para a Kanoon ao equilibrio entre fantasía e realidade d’O Globo Vermello de Albert Lamorisse. A fermosa Sen Ti, produción de Zeitun Films, inspírase en Rosalía de Castro, “en como comprendín Galiza a través desta marabillosa escritora. Ao principio non foi doado, estaba lonxe dela, pechada nun apartamento pequeno durante a pandemia da Covid-19. Mais ela levoume a lugares, aos ríos, aos bosques, á súa fermosa tristeza e melancolía. Foi como unha viaxe fermosa con ela e a película é o resultado dese encontro meu con Rosalía”.