Talleres con arte

Dicía Picasso que no seu universo artístico era todopoderoso mesmo se tiña que pintar cadros pasando a lingua mollada polo chan de po dunha cela. E seguro que é certo que a arte busca como abrirse camiño máis alá do espazo concreto onde xorde, pero hai lugares que están tan expresamente concibidos para creala que neles mana a eito e acaba colonizándoos e ata querendo ir máis ala para intervir na natureza que os circunda. A comarca do Salnés ten moitos exemplos deste tipo de estudios que son obra en si mesmos e que suman ao seu papel de taller o dunha sorte de museo que posibilita a quen o visita visualizar co momento creativo unha pequena, ou non tanto, retrospectiva de cada artista, e por iso quixemos facer un percorrido por tres deles, un de pintura, un de escultura e o terceiro de artesanía. Comezamos por Berdón, no lugar da Torre, onde ten o seu estudio o pintor Uxío López desde o solpor do século XX. Mercara a parcela coa idea de facer unha vivenda cando no piso que habitaba no centro de Vilagarcía xa non quedaba nin un cuarto que non fora reconvertido en improvisado almacén de obra, mais antes de ser casa, a nova finca xa tornou en taller e aí xurdiron, explica, moitas das obras que compuñan a mostra “Reflexos da superficie plana”, coa que no ano 2000 inaugurou a nova sala de exposicións da cidade, que daquela aínda non fora nomeada Antón Rivas Briones. O material escollido entón foi o aluminio, mais Uxío López non garda a mesma fidelidade ao soporte que ao pigmento, e tamén pinta sobre papel, cristal ou madeira. De todos os espazos que protagonizan esta reportaxe o de Berdón é, sen dúbida, o que máis muda. Non só pola obra que amosa –hoxe, boa parte da serie “Agasallo consumista”- senón tamén pola presencia e distribución do mobiliario en cada intre. Conta cunha superficie de 550 metros cadrados, onde, ao contrario do que atopamos logo con Mar Barral, -o taller de Chazo está a quilómetros do seu fogar- fica perfectamente delimitada a zona dedicada á vivenda da do taller, que é un espazo diáfano, inmenso, presidido por unha enorme vidreira de aproximadamente oito metros de alto por catro de ancho, que deixa entrar a luz a eito. Segundo o pintor, ás veces ata demasiada. Usa a pegada do sol como forno e é difícil non atopar ningunha obra secándose sobre o cristal. O difícil, en realidade, é non atopar obra en calquera recuncho do taller: nas paredes, na mesa que emprega como despacho, en improvisados cabaletes. Como quedou dito, a distribución dos móbeis muda constantemente ao ritmo das necesidades do proceso creativo. Cando fai obra grande López pinta no chan, así que necesita retiralos case todos. E cando traballa con peza pequena salpica o espazo de distintas superficies nas que poder pintar. Bota de menos máis parede, porque aínda que o estudio é enorme, é tan diáfano que lle falta onde amosar a obra: “Non teño onde colgar nada porque xa colguei de todo... estaría ben ter unha parede de vinte metros onde puidera visualizar mellor o traballo”. Avanzou na musealización do espazo cando, hai dous anos, participou xunto a Manuel Chazo e o pintor e escultor Xaquín Chaves nun proxecto pensado para o Concello de Vilagarcía polo xestor cultural Xoán Quintáns, Xoán de Vilaxoán, que consistía en abrir os respectivos estudios a grupos reducidos de persoas que ademais eran convidadas a coñecer lugares de valor patrimonial que se atopasen preto: O castro de Besomaño, o lavadoiro de Fontesanta ou, no caso de Uxío López, os petróglifos de Bamio, que tamén fican a moi pouca distancia do estudio de Manolo Chazo. O escultor vilagarcián ten unha finca de aproximadamente 1.200 metros cadrados deitada, como di a canción da illa, xusto fronte a Cortegada. A parcela acubilla o seu taller mais tamén é un espazo artístico en si mesma e ata un lugar con programación cultural pois, desde hai case unha década, na primeira fin de semana de xullo acolle a romaría da Xiada en honra a unha peza do mesmo nome que Chazo tallou en madeira e que nesa data sacan en irreverente procesión desde Carril ata a finca de Bamio, tamén en Vilagarcía. Cento cincuenta persoas, con rigorosa invitación, xúntanse na finca para, entre outras cuestións, dar a benvida ás crianzas nacidas no ámbito do grupo desde a última romaría. “É unha benvida a este jodido mundo. Non me gusta nada que lle chamen bautismo civil nin bautismo de ningunha clase”, defende Chazo desde unha rotunda postura anticlerical. O acto acolle de media, cada ano, tres novos nacementos e sempre é aproveitado para dar a coñecer ás persoas convidadas algún aspecto relacionados coa comarca, desde os paxaros que a sobrevoan ata as súas escritoras, cuxa obra se divulgou na última cita a través de pezas de madeira nas que se colocou unha foto, unha pequena biografía, e o título e algún fragmento das súas obras. Máis alá das actividades puntuais, o estudio é unha aportación cultural en si mesmo pois, como pasaba co taller de Uxío López, recolle unha mostra das obras de Chazo. O escultor intentou o ano pasado ampliar a “musealización” aos bosques que dan continuidade á finca a través da realización de intervencións artísticas na madeira morta que atopaba, tanto nos restos que o mar ía devolvendo á costa como nas ramas, raíces ou troncos mutilados que seguía acubillando o bosque: “Quixen darlles outra vida, outra oportunidade”. Así, chegou a dotar de intervencións cada un dos carreiros da zona, que malia a súa beleza é bastante descoñecida mesmo para a poboación do Carril pois o cemiterio e a estrada que conduce a Compostela conforman nesa altura unha sorte de barreira entre o pobo e o mar: “Sempre tratei de que houbera un xogo entre todas as pezas e estaban moi en harmonía co espazo, que é espectacular porque está repleto de vexetación autóctona: Estripeiro, carballo, castiñeiro... É un dos poucos puntos de Vilagarcía que aínda conserva bosque autóctono, nunha prolongación do que atopamos en Cortegada”. Para polo en valor mesmo se organizou un concerto con rapazada da zona no entorno do lavadoiro de Fontesanta, desde o que se pode contemplar a ría e que ten moi boa sonoridade, mais o vandalismo acabou con todo: “Algunhas pezas leváronas e outras destruíronas con saña. Ata atacaron o lavadoiro que quedou sen o tellado de madeira que tiña. Aínda hoxe hai rapazada que xoga a tirar os pilotes que lle quedaron”, lamenta Chazo. Preto de alí, no Concello de Catoira, co que fai fronteira Bamio, atopamos outro estudio singular, o da artesá Mar Barral. A diferenza do que ocorre no caso de Uxío López, onde residencia e taller fican perfectamente delimitados, ela recoñece que ten “a casa metida na tenda”. A fermosa parcela, sita no alto do monte, xunto aos muíños de vento de Abalo, estaba pensada orixinariamente como espazo de creación de pezas, de formación de artesás e de escaparate para exposición e venda, pero a crise obrigoulle a mesturar traballo e fogar, logo de sumar ao peche da súa tenda no centro vilagarcián a falta de accesos que ten a vivenda herdada da súa tía no seu Carril natal, ao que sen dúbida quere regresar. Tanto ela como Chazo devecen porque o bo tempo lles deixe traballar fóra. El, “porque tes moita máis luz e moita máis liberdade, e na primavera traballas cos paxaros”, e ela, entre outras cuestións, pola obriga de fuxir do fume que levanta a súa técnica favorita, o Rakú, que precisa dun forno a novecentos graos. O valor da artesanía O material favorito de Mar Barral, sobre todo para as pezas de maior tamaño, é a arxila refractaria, pois ser quen, grazas á chamota, de soportar un choque térmico tan extremo sen estalar. Mais desde o seu pequeno paraíso en Abalo, a artesá elabora tamén xoias en cerámica e ata fai gravados en seda. É un proxecto fermoso que lle foi encargado por unha empresa de turismo portuguesa que cada ano organiza rutas xacobeas para persoas procedentes de Norteamérica –Estados Unidos e Canadá- con nivel adquisitivo dabondo para mudar os habituais albergues por estadías en hoteis con varias estrelas. Unhas veces dentro do camiño portugués, outras do francés, outras da ruta xacobea pola ría de Arousa... Mais, en todas elas, fáiselles unha encarga: que recollan aquelas follas que máis lles chamen a atención. Cando o fan non saben para que, pero na cea final da experiencia entrégaselles un pano de seda no que as súas escollas fican plasmadas pola man experta de Mar Barral, que ten pensando levar adiante en anos vindeiros formacións sobre este método de impresión en tea. É un proceso moi laborioso e a artesá coincide con Uxío ao marcar ter tempo dabondo como unha das principais esixencias á hora de crear. Chazo pon o acento no material. Gústanlle as madeiras nobres, de freixo, de cerdeira, de carballo, brasileira e, por suposto, o buxo: “A de buxo é unha das madeiras máis bonitas que existe, con ese color amarelado, tan compacta e dura”. Gústalle especialmente intervir sobre madeiras duras “porque se traballan mellor. Cando intentas darlle forma é moito máis doado poder seguir a túa idea sen que se fagan estelas”. Chazo traballa tamén con resina de poliéster e para as pezas de máis volume, por exemplo uns farois que lle encargara no seu día o porto de Vilagarcía, fixo réplicas a tamaño real en porespán que logo foron reproducidas nunha fundición: “As pezas pequenas fúndoas eu. Podo facelas en resina ou mesmo montar algunha máis grande por partes pero no caso das obras de maior tamaño fago o molde e lévoas a unha fundición”. As reproducións a escala precisan de moitos metros cadrados pero Uxío López, que tamén fai pezas de gran tamaño, explica que a esixencia de espazo vén no seu caso moito máis marcada polas esixencias de almacenaxe que polas que demanda o proceso de elaboración: “Para pintar, cun espazo relativamente pequeno podería valer, o problema é o almacén. Non todo o que pintas o vendes e necesitas gardalo”. Ademais da obra que ten exposta, Uxío conta cun soto debaixo do estudio cheo de pezas. Se lle preguntas cantas, fai chanza: “Teño obra para desfacer unha familia cando sexa da herdanza, pero polo que a min me convén, agardo que sexa dentro de moitos anos”. Ten tanta que o que realmente lle gustaría é “contar con dous ou tres estudios distintos que me permitisen amosar moita obra”. Polo de agora, toda a que colga na parte de Berdón dedicada a taller é súa, agás dous cadros de dous amigos: Fernando Arenaz e Vítor Rúa.