Europa e a guerra infinita

Na aula magna de abertura de curso proferida a comezos do pasado mes de abril na Universidade de São Paulo, intitulada "Pensar após Gaza", o filósofo brasileiro Vladimir Safatle identifica o xenocidio en curso na Palestina como o ponto de partida do pensamento da nosa época. Gaza, advirte Safatle, é un laboratorio global de novas formas de goberno, marcadas por níveis inéditos de violencia e de control estatal que, tal e como xa aconteceu noutros momentos históricos, anuncian o xeito en que os países do centro pretenden xestionar as crises –ecolóxica, social, demográfica, económica, política, psíquica, etc.– criadas polo capitalismo. No momento actual, sinala o filósofo brasileiro, temos que escoller entre alterarmos radicalmente as condicións estruturais que están a provocar esas múltiplas crises ou, e esa semella infelizmente a saída máis probábel, camiñarmos cara unha normalización da crise sob un réxime de guerra infinita. Nun contexto de crecente descomposición social, a guerra infinita oferece aos gobernos un elemento de cohesión construído ao redor da militarización da sociedade, da construción de inimigos, da destrución de calquera forma de solidariedade diferente da defensa dunha comunidade estatal colocada en risco permanente e, con iso, a naturalización da violencia e do exterminio. Porén, a culminación dun proceso como o descrito esixe a presenza de certas condicións entre as que destacan a deshistorización e o baleiro legal. O Dereito quebra pola súa parte máis fraca e precaria a través da deturpación da lexítima defensa, que vira nun dereito ilimitado de vinganza colectiva A deshistorización supón negar o carácter histórico dos acontecementos do presente. Situalos nun limbo atemporal, no que a súa explicación se fai depender de certos caracteres inmutábeis –relixiosos, étnicos, raciais– e non de procesos históricos. Así, os ataques da resistencia palestina do 7 de outubro do ano pasado serían froito desa maldade intrínseca e non consecuencia de décadas de ocupación, limpeza étnica e exterminio. Obviamente, eses caracteres, en canto que non históricos, son inmutábeis e conforman o inimigo permanente que un réxime de guerra infinita precisa. O baleiro legal, pola súa parte, supón a negación do Dereito ou a negación do Dereito tal e como el se viña afirmando, idealmente, como instrumento da xustiza para a efectividade de dereitos humanos universais. O Dereito quebra pola súa parte máis fraca e precaria –o Dereito Internacional– a través da negación do papel de mediación da ONU e das súas axencias e, en especial, da deturpación de categorías como a lexítima defensa que vira, na práctica, un dereito ilimitado de vinganza colectiva. De aí, ese baleirado do Dereito vaise estendendo ao ámbito interno dos Estados por medio de conceptos como a "seguranza nacional" ou as chamadas "ameazas híbridas" que autorizan a violencia contra a disidencia e a manipulación e censura informativas. Vindas do alén mar, as reflexións de Safatle resultan especialmente oportunas na UE de hoxe. Pois por baixo da retórica oficial de combate á extrema dereita e ás fake news, a UE e os seus Estados membros están a adoptar decididamente o réxime de guerra infinita como medio de xestión da crise económica, ecolóxica e social. Ameazas híbridas En 2017 a Comisión Europea e a OTAN criaron en Finlandia un denominado "Centro de Excelencia para Contrarrestar as Ameazas Híbridas", que se definen como o conxunto de ameazas que os países democráticos enfrentan en dominios diversos (social, político, económico, militar, intelixencia, infraestruturas, sistema educativo, medios de comunicación, sistema xudicial, etc.) e a través de ferramentas tamén variadas que comprenden desde as directamente militares e clandestinas até outras aparentemente legais e públicas (investimento estranxeiro, financiamento de grupos e partidos, influencia cultural, etc.). Fica así estabelecida unha zona de penumbra entre a paz e a guerra, na que os Estados "democráticos" deben actuar nunha fase temperá a fin de evitar a escalada e o éxito final das ameazas híbridas cal sería a de socavar o proceso de toma de decisións. De feito, o Dereito da UE xa recoñece abertamente a existencia destas ameazas híbridas que xustifican a adopción de medidas restritivas dos dereitos fundamentais como, por exemplo, a prohibición de difusión de medios rusos no territorio da Unión, xustificadas polo Tribunal de Xustiza da UE precisamente porque "a propaganda e as campañas de desinformación poden pór en dúbida os fundamentos das sociedades democráticas e forman parte integrante do arsenal de guerra moderna" (sentenza de 27 de xullo de 2022). Ninguén pediu a nosa opinión. Non foi declarada formalmente por ningún parlamento. Mais para a UE e os seus estados membros xa estamos en guerra. O próximo 9 de xuño, porén, poderemos falar para apoiarmos os partidos das guerra ou votarmos por aqueles que, como o nacionalismo galego, apostan pola paz, a xustiza e a igualdade entre os pobos.