O DEBATE | Debería a educación sexual ser materia propia no currículo?

Ana Iglesias, educadora social

Unha enquisa con 1.753 adolescentes de 13 a 18 anos publicada por Save the Children reflectiu que o 16% non recibira nada de formación nos dous anos previos á sondaxe, e outro 52% apenas recibira entre unha e catro horas de formación. A pesar de figurar en varias leis, a regulación destes contidos non foi tradicionalmente detallada, o que deixa unha ampla marxe de decisión aos centros educativos e aos docentes, que en xeral tampouco recibiron formación específica respecto diso. Outro dato: 41,1% das mulleres en Galicia cualifica como regular e 33,9% como moi mala a súa educación sexual, segundo datos do Observatorio de Saúde Feminina, realizado a partir dunha enquisa entre mulleres e persoas non binarias de todas as comunidades autónomas.

Aínda que a maior parte de mulleres en Galicia (67,9%) di estar moi ou bastante informada sobre de infeccións de transmisión sexual (ITS), o 32,14% de enquisadas sinala que sabe pouco ou nada acerca delas. - Por outra banda, os resultados do estudo mostran que a primeira vía a través da que as mulleres en Galicia reciben información sobre saúde sexual no caso das ITS é a escola (36,61%). As amizades constitúen a segunda vía de información máis sinalada (31,25%), seguida da internet (25,89%), mentres que os pais son para o 22,32% a súa primeira vía de coñecemento sobre ITS.

A educación sexual está agora presente no currículo escolar, pero a través de contidos breves esparexidos por diferentes materias. E iso imposibilita que haxa unha formación integral e de calidade como recomendan organismos internacionais como a OMS e a Unesco, que expoñen que haxa un corpo de coñecementos como materia concreta ou como bloque importante dentro dunha materia.

A educación sexual integral é importante para a prevención de infeccións de transmisión sexual e embarazos non desexados, así como para contrarrestar os estereotipos machistas aos que os menores se expoñen a través da pornografía. A única maneira de asegurarlle un tempo concreto sería convertela en materia, pero esa opción non chegou a callar.

Actualmente, os menores de idade reciben unha escasa educación sexual que carece de nome e currículo propio, polo que se disemina entre varias materias. Á marxe dos talleres, no currículo de secundaria a reprodución animal estúdase en Bioloxía (do mesmo xeito que a fecundación vexetal), mentres os compromisos de parella discútense na materia alternativa a Relixión: Valores Éticos. 

Ademais, sempre cabe a posibilidade de que eses contidos non se impartan como se debe, dada a gran carga lectiva das materias e a disposición dos docentes para transmitir (ou non) tales complexidades. 

A última lei orgánica de educación (LOMLOE), aprobada a finais de 2020, promove a igualdade de xénero e a educación afectivo-sexual, a pesar do cal non recolle ningunha materia específica con eses contidos. A carencia dunha específica pedagoxía sexual constitúe unha falta importante nun país que destaca na esfera internacional, nas últimas décadas, polo seu defensa dos dereitos sexuais e reprodutivos. E ese baleiro educativo ha de encher-se nalgún momento.

Unha institución tan pouco sospeitosa de intereses ocultos como a Organización das Nacións Unidas para a Educación, a Ciencia e a Cultura (UNESCO) anima a formar á mocidade en sexualidade.

Luísa García, docente

A sexualidade e con ela a afectividade, é unha dimensión fundamental da persoa, que impregna o seu corpo, as súas vivencias e as súas expresións, comeza coa vida mesma e abarca aspectos físicos, psicolóxicos, sociais, culturais, éticos e relixiosos. É tamén unha realidade dinámica, e permanece en continua evolución desde a fecundación ata a morte, sendo correcto falar dun Proceso Humano de Sexuación que posúe niveis distintos: xenético, gonadal, hormonal, fenotípico e cultural, por tanto educativo

Todos sabemos que a responsabilidade inicial e fundamental da educación afectivo- sexual corresponde aos pais por ser estes os primeiros educadores do neno e por ser a familia o lugar máis adecuado para a creación dun clima afectivo que dificilmente pode lograrse noutros ambientes.

Pero pais e nais confían desde unha temperá idade aos seus fillo a un centro escolar do que forman parte na comunidade educativa, e que se converte nun axente de socialización transcendental polo número de horas que os nenos pasan nel durante grandes períodos da súa vida.

Os nenos, aprenden por observación e imitación. Os modelos reais que posúen unha importancia maior son os pais pola súa presenza constante, o seu vínculo afectivo, ser figura de identificación , e porque inevitablemente a propia relación paterno-materna coa súa linguaxe verbal e corporal supón o primeiro exemplo da relación entre os sexos. Pero outro modelo real fundamental son os educadores que do mesmo xeito que sucede con pais e nais, educan dentro dun marco formal coas súas palabras, pero prioritariamente coas súas condutas, as súas valoracións e as súas actitudes por medio de elementos e imaxes que os nenos asimilan desde a idade máis temperá e cuxa influencia permanece e prolóngase ao longo da vida

Por tanto non é posible que un educador “non faga” educación afectivo-sexual, a súa propia vivencia desta dimensión persoal, a súa visión da masculinidade e feminidade, da relación amorosa, as súas actitudes acompáñanlle na súa relación con nenos e novos.

A educación sexual non supón a creación dunha materia máis dentro do currículo escolar, senón a preparación adecuada do profesorado, para que desde as diversas áreas e ao longo de todos os niveis, fágase a referencia oportuna aos aspectos sexuais dentro do proceso de globalización orientado ao desenvolvemento integral da personalidade do alumno. A educación sexual na escola segue sendo un tema polémico que xera certas dúbidas e temores nunha parte da sociedade. 

O Informe sobre delitos contra a liberdade sexual en España, presentado polo Ministerio do Interior, reflicte que máis de mil menores de entre 14 e 17 anos foron detidos ou investigados por delitos sexuais en 2022, un 18 % máis que no ano anterior. Os adolescentes que non alcanzaron a maioría de idade cometeron o 10,6 % das violacións denunciadas (292 casos). Isto debería facernos reflexionar sobre a importancia da educación sexual e afectiva, na educación, e en todos os ámbitos. Hai voces que demandan unha materia específica de educación sexual, con profesionais cualificados e peso propio no currículo. Creo que iso non é un paso acertado, e que a educación sexual debe ser transversal e presente no ensino pero tamén en todo o que non é ensino. E aí a familia xoga un papel moi importante, decisivo, que debe dar lugar a un diálogo e colaboración, nunca a unha suplantación.