Cantoras da miña vida

A miña avoa deitábame cantando as cancións que aprendera con súa nai e a súa sogra na cociña, nos camiños ou á sombra dalgunha ameixeira. Entoaban a dúas ou tres voces, transcendendo os límites que a escrita impón, agás a posibilidade de rexistrar para sempre aquel cantar. Eu non coñecín ás miñas bisavoas, non podo saber como cantaban, pero, como acontece coa literatura escrita, sempre o imaxinei.

A través da voz da avoa levo comigo aquelas historias e as de todas as que llas aprenderon. Non sabían, moitas delas, ler nin escribir, mais coñecían o prezo ao peso de cada cousa, o tempo de sementar o alimento que lle dá sustento ao mundo e as desventuras do doméstico, coa única licencia de seren expresadas en público a través do canto.

Como parte dun proceso natural, a miña avoa, que si puido aprender a ler e escribir, amarrou o privilexio e dedicou parte da súa vida aos libros e a encher cadernos con frases, contos e poemas da súa autoría, que era un pouco tamén a de todas aquelas mulleres de Mondoñedo, Campobecerros ou Cambre. Tamén a cantar.

Observo como un debate constrinxido a definición que dende a academia da lingua debera facerse do que é ou non é merecedor do Día das Letras Galegas. Como se a tradición oral que nos transmitiron, no noso caso, maioritariamente as mulleres da aldea, non fose a xenuína orixe da literatura mesma, como resucitou hai ben pouco Irene Vallejo n'O infinito nun xunco.

Por idade, non son quen de lembrar o debate cando as Letras a Joham de Cangas, Martín Códax e Meendinho, mais, de ter existido naquela altura, o asunto xa debera quedar resolto. Lembro mellor o estalido co Nobel de Literatura a Bob Dylan, aínda sen estar certa de estarmos falando da mesma cousa. Sospeito fondamente que non. Sei que a Dylan se lle tolera ser estraño, nugallán coa recollida do distinguido premio e distante co seu público. Dubido se ás mulleres que nos aprenderon o mundo se lles permite do mesmo xeito ser o que son, e dende onde son, para ser consideradas alguén.

Dunha cousa estou certa. Se o meu oficio hoxe é a escrita e a paixón polas mulleres que deron orixe a todo o que somos –tamén á literatura que, por moi alta distinción que fose adquirindo, ten a raíz onde a ten–, non é casualidade. Toda letra que ascendeu ás alturas naceu do po da terra, das cantareiras e das nosas devanceiras cantoras.