San Simón, a tarefa pendente

Iníciase un novo curso político sen que se leven a cabo avances na ordenación dos usos do que, sen dúbida, é un dos grandes espazos de memoria do noso país: San Simón. Unha ordenación imprescindíbel para evitar que esta illa da Ría de Vigo acolla actividades lesivas para a memoria dos aproximadamente seis mil homes apresados aí entre o outono de 1936 e a primavera de 1943. Non é necesario afondar no que significa o Lazareto para a memoria colectiva do pobo galego e de moitas outras familias de presos que chegaban de distintas partes do Estado, nomeadamente da franxa cantábrica, a medida que o territorio ía caendo en mans dos golpistas. Por iso é inconcibíbel que se sigan organizando, após dúas leis de memoria, actividades tan pouco apropiadas como ginkanas, festas piratas ou celebracións de Samaín. A mobilización das familias e o memoralismo galego logrou impedir algunhas pero basta con visitar o conxunto formado por San Simón e San Antón calquera semana, sobre todo do verán, para constatar que alí se fai de todo: desde ioga ata festivais, pasando por vodas ou festas de disfraces. Illa da Memoria Non todas as asociacións esixen que a illa acolla exclusivamente actividades relacionadas coa memoria pero si é unánime a esixencia de que todo o que se faga sexa respectuoso co seu pasado como cárcere e, nomeadamente, que ninguén poida permanecer nela sen ser consciente da historia recente. E ese duplo desexo atópase con dous hándicaps: por un lado, a carencia dun plan de usos que marque que é o que se pode facer e o que non e, por outro, o borrado –tanto de continente como de contido– levado a cabo polos sucesivos gobernos do PP na Xunta ata lograr que unha persoa poida pasar horas na illa sen saber que foi un cárcere franquista. O primeiro paso foi a rehabilitación levada a cabo aínda sendo Fraga presidente. Ao contrario do que sucedeu noutros países europeos, que musealizaron os lugares de padecemento para que servisen como denuncia do xenocidio, as celas de San Simón foron pintadas de azul celeste co obxectivo, afortunadamente nunca logrado, de convertelas en balneario. A directriz era borrar o terror e implantar a mensaxe de destino paradisíaco, como se o tempo pasado alí polos miles de presos da illa e do buque Upo Mendi –convertido en improvisada cela ante o amoreamento en terra– fose iso, unha estadía nun balneario. Resulta inconcibíbel que se sigan organizando festas piratas ou de Samaín en San Simón, após dúas leis de memori A segunda fase do borrado chegou xa con Núñez Feijoo e afectou ao contido. Desta, o obxectivo foi borrar toda a memoria levada a cabo durante o bipartito, que convertera o 2006 en Ano da Memoria e a illa no epicentro das actividades destinadas a honrar as vítimas e divulgar as súas biografías e a súa loita. Comezaron por cambiar a denominación de Illa da Memoria pola de Illa doPensamento e, a partir de aí, eliminaron calquera actividade relacionada coa lembranza dese tempo. A única que se fai periodicamente desde entón é a organizada polo movemento memorialista cada xullo. Ben de Interese Cultural Mentres, a Xunta desatende insistentemente as obrigas impostas pola concesión que o Ministerio de Medio Ambiente lle outorgou xa en setembro de 1997, e que recolle como usos principais da illa a docencia e o fomento da cultura, ademais de prohibir expresamente o uso hoteleiro, esa privatización que está a facer a costa de autorizar calquera idea, por peregrina que sexa, que se lle ocorra as navieiras, o que supón incumprir tamén a esixencia da gratuidade que establece esa concesión, reforzada dous anos despois coa declaración de Ben de Interese Cultural, na categoría de sitio histórico. Pero a responsabilidade de que isto ocorra non é só súa. A lei 5/2016, que regula o patrimonio cultural e por tanto os BIC, recolle no seu artigo 35 que a declaración obrigará os concellos "a establecer as determinacións específicas para o seu réxime de protección e conservación", e tamén que o plan urbanístico –no que debe integrar o BIC– debe aprobar "un réxime específico que garanta a protección dos valores cunha información detallada e unhas ordenanzas específicas que regulen as actividades e as intervencións compatibles cos devanditos valores culturais". Porén, e malia os escritos e as reunións mantidas desde a Iniciativa Galega pola Memoria con Digna Rivas, alcaldesa socialista de Redondela, en cuxo territorio se atopa a illa, os avances son nulos. Tanto o seu Goberno como o autonómico empezan un novo curso cos deberes sen facer e coa mochila de seguir permitindo o dano que provoca sobre as familias dos presos, a conversión de San Simón nun parque temático no que se fai de todo, menos memoria.