11 de febreiro é todo o ano

Un febreiro máis conmemoramos o Día da Muller e a Nena na Ciencia. O 11 de febreiro foi a data elixida pola Unesco en 2015 para "recoñecer o rol crítico que xogan as mulleres e as nenas na ciencia e a tecnoloxía", ofrecendo unha "oportunidade para promover o acceso e a participación plenos e equitativos na ciencia para mulleres e nenas". E un febreiro máis, asistimos a centos de iniciativas, actividades e intervencións nos medios de comunicación promovendo mensaxes orientadas, sobre todo, a espertar vocacións femininas. Os datos parecen amosar que esta mensaxe segue sendo necesaria, pois nas carreiras STEM (as siglas en inglés de Ciencia, Tecnoloxía, Enxeñaría e Matemáticas) as mulleres son minoría, especialmente nas enxeñarías. Este dato é especialmente preocupante, xa que a ONU calcula que para 2050 o 75% dos traballos estarán relacionados coas áreas STEM. Se as mulleres quedan fóra, a fenda salarial xa existente medrará aínda máis. A ciencia non se desenvolve no baleiro, senón nunha sociedade patriarcal na que as mulleres seguen sen poder gozar de verdadeira igualdade Estas actividades dirixidas a espertar vocacións funcionan moi ben, porque a moitas nenas xa lles gusta a ciencia. Ademais, elas tamén obteñen os mellores resultados académicos. Atraelas á ciencia é relativamente doado: é beleza, progreso e estimulación intelectual. Non se pode pedir máis. Con todo, as enxeñarías seguen profundamente masculinizadas, cunha presenza feminina por debaixo de 30 ou incluso de 20%, algo que se reflicte máis adiante na carreira investigadora e na carreira profesional. Algo pasa con esas áreas en concreto, porque cómpre destacar que nas ciencias da saúde, por exemplo, as mulleres son ampla maioría: 7 de cada 10 novos estudantes matriculados en España nesas carreiras son mulleres. Son estas "menos científicas"? Esta tendencia nas ciencias da saúde vémola dende hai anos e, dende que en 2017 o número de médicas colexiadas superara por primeira vez aos médicos, a distancia entre ambas cifras non deixou de medrar en favor das mulleres. Hoxe, as médicas representan preto de 60%, e en media, son máis novas. Veremos nos vindeiros anos unha representación proporcional das mulleres nas xefaturas de servizo e como responsables de grupos de investigación? Onde están as mulleres? O día 11-F é un día para reivindicar e visibilizar que as mulleres sofren en ciencia as mesmas problemáticas que outras profesionais, ou incluso máis, debido á propia estrutura e funcionamento do campo, onde chegar antes é ás veces o mérito principal. As mulleres están e son parte da ciencia o 11-F e todos os días do ano, pero son cada vez menos visibles segundo avanzamos en etapas da carreira investigadora, onde a partir do posdoutoramento empeza a acusarse unha perda importante de talento feminino. Nese momento, tanto a maternidade coma os coidados (pais maiores, por exemplo) penalizan a elas e non a eles, que chegan antes a postos de responsabilidade, cumpren antes sexenios, acceden antes a cátedras, etc. agrandando unha vez máis a fenda salarial. E non se trata dunha cuestión de capacidades. A visibilidade das mulleres que traballan en ciencia Os estudos sobre comunicación social da ciencia apuntan a que o persoal investigador que divulga a súa actividade percibe beneficios tales como un aumento nas propostas para participar en proxectos, aumento nos contactos por parte de empresas do sector interesándose polo seu traballo e tamén un aumento nas invitacións a participar en congresos, conferencias e convencións. A presenza de investigadoras nos medios de comunicación está por debaixo da presenza de investigadores e sucede o mesmo nos eventos. Unha vez máis, a desigualdade estrutural (e non a falta de mérito ou capacidade) coloca as mulleres nunha posición que enfronta máis dificultades: elas participan menos porque teñen menos tempo, tanto na xornada laboral coma fóra de ela; viaxan menos a eventos e outros encontros profesionais porque teñen a maior parte da carga de coidados; sábense máis xulgadas, non só se cuestiona máis a súa capacidade, senón que tamén se chega a xulgar o seu aspecto físico, a maneira en que se enfoca a súa presenza en moitas ocasións (como referente, como excepción no seu campo, etc.) fai que sintan máis presión como "representantes do seu xénero", xerando unha incomodidade que non todas desexan asumir. A ciencia non se desenvolve no baleiro, senón nunha sociedade patriarcal na que as mulleres seguen sen poder gozar de verdadeira igualdade. Iso tamén se ten que facer patente o 11 de febreiro e temos que traballalo todo o ano para lograr cambialo o antes posible.