A arte como medio para descubrir Os Ancares

Un proxecto de "viaxes sonoras" que "hibrida os xéneros da ficción sonora e das artes escénicas" para brindarlle ao público, conformado tanto pola veciñanza como por visitantes dos Ancares, unha sorte de "periplo auditivo e emocional" para coñecer a historia, o patrimonio, a paisaxe e lugares singulares dos concellos de Cervantes, Navia de Suarna, As Nogais, Pedrafita, Becerreá e Baralla. Así definen os responsábeis da produtora Fósforo Arte &amp; Cultura Os Andares, unha serie de seis autoitinerarios que aglutinan arte e natureza, documental e ficción, viaxe e divulgación. O proxecto, impulsado por Fósforo e polo colectivo Galiza Emocional, contou coa participación dun grupo de artistas do teatro, do cine documental, da poesía e da música para a creación de seis capítulos que serven de audioguías para realizar seis itinerarios que afondan no coñecemento da Reserva da Biosfera dos Ancares Lucenses e Montes de Cervantes, Navia e Becerreá. Neles, a perspectiva ecolóxica está presente ao transmitirse reflexións sobre a urxencia na protección da rica biodiversidade deste territorio e sobre os efectos irreparábeis do despoboamento na contorna. Cada unha das seis pezas -cuxas duracións oscilan entre os 32 e os 47 minutos- ofrece unha perspectiva concreta a través da mirada dunha dramaturga. Así, Iria Azevedo encárgase de tomarlle o pulso á Pobra de Navia (Navia de Suarna), mentres que José Díaz escolle o Castro de Santa María en Cervantes para a súa creación sonora. A poeta María Lado percorre a Lagoa Maior de Pedrafita do Cebreiro e as dramaturgas Avelina Pérez e Clara Gayo recrean os lugares dos Grobos (Becerreá) e Penarrubia (Baralla) respectivamente. Finalmente, Marcos PTT elabora o retrato da localidade de Torés (As Nogais). Arte para transformar a sociedade "Despois de 25 anos traballando como produtor, quedei cunha idea na cabeza: o talento artístico está demasiado entalado nunha industria cultural que funciona como a roda do hámster: cuns prazos e unhas dinámicas que non permiten que o traballo transcenda cara á sociedade todo o que podería", explica José Díaz, urdidor do proxecto, en conversa con Nós Diario. "EU entendo a arte como unha ferramenta para transformar a realidade e decateime de que os proxectos máis transformadores eran precisamente aqueles nos que o proceso de produción deixaba un espazo para a sociedade". Díaz lembra obras como Garage, de Voadora, no que traballaron coas operarias da factoría de Citroën de Vigo, que relataban no escenario, desde a súa experiencia, os cambios de rol das mulleres na industria do automóbil. Ou Don Juan, na que daban voz a grupos de xubilados de diferentes cidades europeas para dialogar con temas formulados na obra homónima de Molière. "Foron pezas nas que o proceso de produción era máis transformador que o resultado final: en realidade, a obra final apenas deixaba ver o seu potencial emancipador". Guiado por esa idea, Díaz fundou Fósforo, unha produtora que quere especializarse en proxecto artísticos para circuítos que estean fora da industria cultural. "E Os Andares aglutina moitos dos campos onde quería traballar, porque falamos de memoria histórica, de etnografía, de abandono do rural, e patrimonio, de ecoloxía...". Podemos incidir en moitos dos temas que desafían a sociedade contemporánea, aproveitando a experiencia, a permeabilidade e a flexibilidade das persoas que se dedican ás artes para empregalas en causas máis conectadas coa sociedade. A cultura popular como dispositivo de protesta Progreso e extinción Ademais das dramaturgas que escribiron os textos, outros nomes do sector escénico galego como Patricia Vázquez ou Carlos Santiago prestan as súas voces como narradores destas viaxes psicoafectivas que ofrece Os Andares. Mais nelas tamén están presentes as voces da veciñanza -que se encargan de rescatar a memoria comunitaria- e as intervencións de historiadores e expertos en diversos campos. "Os Ancares reunían todos os ingredientes que buscabamos para realizar o proxecto", declara Iria Azevedo. "O traballo de documentación previa foi toda unha descuberta da diversidade da zona, até o punto de que o difícil foi escoller os escenarios para as andainas. Ao final, tratamos de que estivesen representadas distintos tipos de espazo: unha carballeira, unha paisaxe de montaña, unha vila, un castro, igrexas medievais, un glaciar... Existe un patrimonio brutal, mais tamén uns contrastes moi rechamantes. Tes Navia de Suarna, que é unha vila cuns equipamentos básicos bastante solventes, a unha aldea que só ten catro habitantes espallados entre casas que son testemuña dun pasado máis próspero". De feito, a liña que une os seis capítulos da serie, malia que non se explicite en ningún momento, é a dialéctica entre progreso e extinción, non só a nivel ecolóxico, senón tamén antropolóxico. "É curioso ver como o momento en que se constrúen as estradas que rematan co illamento secular da zona coincide co comezo do éxodo da xente, co principio do abandono e o devalo", observa Azevedo. "O que en teoría debería servir para mellorar a vida das persoas que vivían alí, actuou, en realidade como unha vía de escape". "Hai unha idea que nos serviu de guía", revela Díaz. "Ancares, etimoloxicamente, significa último refuxio, e un pouco fomos perseguindo ese concepto de abrigo, de lugar onde aínda resisten moitas cousas, desde a memoria dos romanos até a guerrilla, desde as especies animais e vexetais que xa desapareceron noutros lugares até as formas de vida antigas que aínda persisten en moitas aldeas. Iso permite reflexionar sobre que é realmente o progreso e en que medida o desexamos", conclúe. O "polígono eólico" dos Ancares: 50 aeroxeradores con 231 MW autorizados e outro tanto en tramitación Un turismo que non deixe pegada Tanto Díaz como Azevedo coinciden en que querían fuxir da creación dun reclamo para potenciar ese turismo de masas tan cuestionado na actualidade. "Todo o contrario, decidímonos polas autoguías porque son perfectas para unha divulgación que non precisa de ningunha intervención no terreo", afirma Díaz. "Existen iniciativas dun turismo rural que rexeita o masivo e que talvez puidera servir de aliciente económico a zona sen ser invasivo. O que pretendemos e que os Ancares deixen pegada en ti, pero que ti non deixes a túa pegada nos Ancares", resume Azevedo.