O cinema visto desde un 'ghalpón' de Cans: comezan as seccións oficiais do festival

A XXI edición do Festival de Cans arrincou a pasada terza feira coa proxección de Acordamos, un documental dirixido por Uxía e por Lucas Terceiro que trata de pór en valor unha serie de iniciativas pioneiras no sector educativo, cultural e sindical que foron postos en marcha durante a Segunda República na Galiza e que foron esnaquizadas co ascenso ao poder do franquismo: o proxecto educativo da escola "Aurora do Porvenir" de Tomiño, a da Fraternidade Mariñeira de Moaña, a da Caixa Rural do Lérez, a da República Independente da Illa de Arousa ou a dos Mártires de Sobredo (parroquia de Tui). Non se trata dun documental convencional xa que a música xoga un papel moi importante, coa presenza de grupos e artistas que colaboraron coa película con cancións que teñen moito que ver coas historias que se están a contar. Woyza, Treixadura, Antía Muiño, Luis Pastor, Malvela e Celina da Piedade son algúns dos intérpretes que participan. "O noso obxectivo é contar ás novas xeracións o que pasou con estes proxectos tan interesantes e lembrar que hai que loitar polos nosos dereitos para que non se repita a historia", indica Uxía. O Play-Doc de Tui, vinte anos exercendo de porta aberta á realidade Cinema e comunidade A estrea de Acordamos é só un exemplo do que sucede entre os xa celebérrimos chimpíns e ghalpóns que lle deron visibilidade ao festival. Concibido como un encontro para dar saída ás curtametraxes galegas e organizado tras unha aparencia case friki, ninguén dubida xa da importancia do festival como punto de encontro do cinema feito na Galiza. "Cando empezamos a medrar, tiñamos claro que se alguén viña 21 anos despois, debía atopar a mesma esencia que existía a primeira tarde en que se fixo unha proxección", declara Alfonso Pato, director do festival, en conversa con Nós Diario. "Manter a idiosincrasia do festival é velar pola súa conexión co territorio e coa comunidade local. Iso sempre foi unha parte irrenunciábel que, ademais, segue funcionando, segue existindo ese contacto entre as persoas invitadas e os veciños. Moitos deles xa se coñecen doutros anos e saúdanse e toman viños xuntos. Créase un clima moi emotivo e moi bonito". Efectivamente, ademais das proxeccións -en total, este ano poderán verse máis de 100 obras audiovisuais, das que 51 participan nalgunha das seccións competitivas do festival- e das distintas actividades como charlas, encontros e conferencias que converten Cans nunha pequena asemblea da sétima arte galega, trátase tamén de que toda a aldea colabore na organización dun festival que combina o mellor da produción cinematográfica do país cun proxecto colaborativo no que a comunidade xoga un papel esencial. E boa proba constitúea a Noite dos Veciños, coa que rematou a xornada desta cuarta feira e na que se estreou o documental Don Cesáreo, o cura da Vespino, de Juanma Lodo, un filme dedicado ao "Cura de Cans", un sacerdote que deixou unha fonda pegada na aldea, onde foi cura durante case 40 anos, entre 1953 e 1990. "Eu creo que a principios do século XXI houbo unha eclosión amparada pola necesidade de crear unha cultura alternativa tras a rabia do sucedido co Prestige. Non só nos festivais de cine, senón tamén noutras manifestacións culturais. E nós, creo que co Curtocircuíto de Compostela, fomos os primeiros de moitos que naceron neses anos como o Play-Doc de Tui, o S(8) da Coruña, o FIC de Bueu, O Novos Cinemas de Pontevedra... E tamén existía a necesidade de darlle acubillo a un cinema emerxente que estaba xurdindo. De feito, moitas seccións de Cans como Furacáns, dedicada á non-ficción, ou Novas Camadas, para menores de 25 anos, foron instalándose en función dunha demanda dos creadores. Había obras e, polo tanto, había que dedicarlles un espazo. E todas funcionaron moi ben e non tardaron en consolidarse". Cans é un exemplo de como, paradoxalmente, están funcionando mellor as propostas que xorden da base que as que teñen unha orixe institucional, malia a maior cobertura orzamentaria que teñen estas últimas. "Na Galiza hai dous tipos de festivais: os que están amparados por unha institución pública e os que estamos á intemperie, os que organizamos distintas asociacións. A diferenza do que sucede coa música, non hai empresas que organicen festivais de cine. E iso significa que temos que temos que asumir máis riscos, non contamos cos recursos institucionais. Pero a cambio, temos un contacto máis directo con creadores e público. Non digo que o que facemos uns sexa mellor que ou peor que o que fan outros, pero todo ten as súas vantaxes e os seus inconvenientes". Sonia Méndez dirixe a camára á adolescencia: 'As Neves' estréase no Festival de Málaga Cinema e política Vinte e un anos despois da súa creación, o Festival de Cans viu como o cinema galego evolucionaba desde un lugar practicamente de francotiradores até unha etiqueta que denota un certo prestixio avalado por premios en Cannes, en Donostia, en Locarno... por parte de persoas creadoras que pasaron previamente polos ghalpóns de Cans. "Eu creo que os festivais temos que ser intermediarios entre as creadoras e o público e que, polo tanto, temos que estar atentos ao que sucede tanto no aspecto creativo como no contexto social e político no que nacen estas creacións. Por exemplo, programamos o documental de Uxía sobre esas experiencias pioneiras na II República truncadas polo golpe de Estado porque cremos que é necesaria unha reflexión en profundidade sobre as amezas fascistas que se albiscan no horizonte. Os festivais temos a obriga de facer unha lectura política do momento en que vivimos". A este respecto, o documental está a vivir unha especie de rexurdimento que tamén se reflicte nun maior achegamento das películas de ficción á realidade, ao contrario do que sucedía hai uns anos. "Si, o cine de Álvaro Gago, de Jaione Camborda ou de Óliver Laxe, por poñer algúns exemplos, teñen unha base documental importante. Pero as súas inquedanzas creativas e a súa formación lévaos a intentar conquistar camiños que se afastan das vías máis malladas. E nós temos que observar cal é a evolución do propio cinema. Nese sentido, na Galiza o cambio deuse polo enorme incremento na formación das creadoras. Son xente que xa ten un relato moi consistente, tanto a nivel teórico como práctico. Aí deuse un gran salto que permitiu unha maior liberdade na exploración de novas linguaxes". Martín Romero e as aves contra o capitalismo: novo premio Goya para a animación galega A liña editorial O programa de Cans é tan apertado como para condensar en poucos días a entrega do Pedigree de Honra á actriz María Vázquez; dos Chimpíns de Prata ao histórico actor Eduardo Rodríguez "Tatán", e ao ilustrador e debuxante Luis Davila; unha homenaxe a Kepa Junquera; unha retrospectiva internacional dedicada a prestixiosa produtora francesa Société Acéphale; a visita do director español David Trueba; ou as actuacións musicais de The Rapants, o grupo galego de moda, Combo Paradiso, Lontreira, Nat Simons ou a gaiteira Susana Seivane. Imposíbel resumir tanta actividade nunhas liñas. "Seleccionar é fácil, o difícil é rexeitar, pero temos que se honestos co propio festival. Por exemplo, non é por azar que o cinema realizado por mulleres ocupe sempre unha boa porcentaxe do programa: é unha das premisas do festival. E logo, entran películas como O frío, de Pablo Dopazo, que estivera no Festival de Málaga pero aínda non se vira na Galiza; Cafuné, unha animación de Carlos F. de Vigo e Lorena Ares, dous cineastas de Vigo que viven en Navarra, e que tampouco se vira aquí; Aquarium, de Margherita Morello, unha cineasta italiana que leva 20 anos afincada na Galiza e que crea aquí unha peza próxima á ficción científica distópica; Véxote, de Óscar Pardo, que trata sobre a saúde mental e sobre os monstros que crea; ou obras de veteranos como Xosé Zapata ou Xacio Baño, ou Hugo Amoedo, que gañou xa na seccións Furacáns e que fixo unha curta moi bonita arredor da volta á Galiza do escritor Xavier Queipo despois de 30 anos en Bruxelas, Pechar caixas, abrir caixas. É unha combinación de moitas cousas ás que lle vemos interese para equilibrar a liña editorial da programación do festival. Jaione Camborda, a sororidade que fai fronte ao control O gran cambio na percepción da lingua no cinema "Creo que unha das grandes mudanzas que se deron ao longo destes anos debería ser considerado como un cambio de paradigma realmente importante", subliña Alfonso Pato. "O galego pasou de ser unha lingua empregada no cinema feito na Galiza dunha forma tanxencial ou por compromiso coas subvencións que outorgaba a administración, a ser un elemento central e un valor de produción. Agora todos sabemos que podes ir aos festivais de Cannes ou de Donostia e gañar cunha película en galego. E iso é un paso de xigante que lle debemos ás persoas creadoras desta xeración: xente con fe na lingua que pelexou por, contra todos os impeitizos, defender a lingua como un elemento substancial das súas creacións". O director de Cans defende, non sen ironía, que agora "o que está mal visto é facer películas en castelán, porque adoita ser o que eu chamo un castelán de sete vogais". Desde logo, o posicionamento do idioma a nivel cultural conta con este apoio das creacións do cinema galego. E tamén o cinema galego reencontra a súa identidade ao empregar a lingua sen ningún asomo de anomalía. "Case tes máis posibilidades de atopar o éxito cunha película en galego -que, na miña opinión, é o natural- que facendo unha película en castelán que traizoa a natureza mesma das personaxes e do contexto no que se desenvolve o filme". E nese sentido, o prestixio adquirido da lingua podería axudar a vencer os prexuízos que freaban a exhibición do cinema galego en versión orixinal no resto do Estado. "Se a televisión española, por exemplo, emite películas romanesas ou francesas en versión orixinal, como vai negarse a facer o mesmo cunha pelicula galega que gañou unha Cuncha de Ouro?".