Milladoiro, 'un longo camiño branco' na excelencia musical do país

No meu caso, como no de millenta centos de persoas durante cerca de medio século, puiden amar, apreciar e aprender as melodías da Terra que nacen dela grazas ao decano da música de raíz no país, isto é, Milladoiro. A súa historia abrolla na cidade da saudosa Luísa Villalta, a escritora homenaxeada neste Día das Letras: os membros fundadores da banda decidiron, nunha cafetaría da rúa Padre Feixoo, que o nome da formación ía ser, xustamente, ‘Milladoiro’; de alí a uns meses, a primeira actuación tería lugar no auditorio do Colexio Salesianos por causa do Día das Letras Galegas, nesa ocasión dedicado a Manuel Antonio. Disto hai corenta e cinco primaveras. Un dos momentos máis sublimes daquel mítico recital foi a ovación unánime de varios minutos que recibiu unha suite composta por un alalá, unha angular e alegre muiñeira das Rías Baixas e unha xiga irlandesa. Desde ese momento xa nada sería igual e tamén, desde aquela, a música tradicional da cidade da Coruña non deixaría de acompañar o grupo a través da ‘Foliada de Verducido’ (do coro Cántigas da Terra, recollida por Saturnino Cuíñas e Adolfo Anta Seoane) ou a ‘Foliada de Elviña’ (do repertorio de Farruco de Montrove), gravada nun traballo do virtuoso Liam O’Flynn, entre outros temas. A parafrasear Luísa Villalta, así vai Milladoiro, ‘formando parte’ dese patrimonio e dándoo a coñecer Porén, non pretendo falar desas pezas. Acudín ao Palacio da Ópera para desfrutar do espectáculo, certamente, mais tamén para celebrar unha traxectoria de dignidade e de ética na reivindicación e recuperación de un dos sinais identitarios do pobo galego, como é a música de procedencia tradicional. Ese patrimonio deita as súas orixes na lonxincua alborada da historia e chega até ao noso tempo cos actuais adiantos tecnolóxicos da era dixital. Por iso, se antes salientaba que o nome escollido polos membros do grupo foi ‘Milladoiro’, evocando as pedras que os romeiros e as romeiras medievais amoreaban perto dos santuarios de peregrinación, debo sinalar agora a oportunidade desa escolla: a música galega pode ser entendida como un daqueles máxicos montículos, nos cales se amontoaron e se mesturaron, uns con outros, os neboentos ecos dos bardos celtas, as polifonías baixomedievais reflectidas no granito dos pórticos e tímpanos, os mutantes sons renacentistas, as augas do barroco que asolagaron case toda a Europa, as modas filoburguesas do romantismo oitocentista e un longo etcétera. Todo isto foi asimilado e adaptado por anónimos músicos e músicas populares, que, co canto, coa zanfona ou coa gaita brava de escalas atemperadas, souberon facer confluír eses regueiros nun grande e fermoso río: a tradición musical galega. A parafrasear Luísa Villalta, así vai Milladoiro, ‘formando parte’ dese patrimonio e dándoo a coñecer, ‘abrindo as flores’ da primavera da tradición. Dignificación Mais, que se pode salientar dos corenta e cinco anos do grupo en apenas unhas liñas? Con certeza, non vira tarefa doada. Aínda así, vou tentar subliñar catro aspectos. O primeiro é o labor de dignificación. Cando o grupo xorde, a percepción social dos músicos populares (e particularmente dos gaiteiros) pasaba por un dos seus momentos máis ermos. Lonxe ficaban o ‘aquel de señorío’ que describiu Rosalía, a lembranza do gaiteiro de Penalta que nos deixou Curros ou a fachendosa galaneza de Perfecto Feixoo ou Avelino Cachafeiro. Destratados pola cultura oficial, adoito desprezados e ridiculizados pola ideoloxía imperante, os gaiteiros eran convocados na década de 70 do pasado século para encheren tempo cando as orquestras descansaban ou para seren ícones do exotismo proxeneta dun folclore malentendido. Pois ben, contra todo iso loitaron firmemente os membros de Milladoiro e até nalgunha ocasión abandonaron o escenario cando viron que o espectáculo a que foran chamados non atinxía a mínima cota en respecto pola cultura galega. Excelente selección do repertorio O segundo aspecto que quero ponderar asenta na excelente selección do repertorio e na estilizada refacción do elemento popular. Ao escoitarmos Milladoiro somos partícipes dun ricaz e secular legado e deslocámonos intemporariamente desde ‘A Galicia de Maeloc’ do século VI até ao oceano ‘Atlántico’. Nese percurso somos acompañados polos Tempranos de Eirís, o gaiteiro Ambite de San Pedro de Visma, Ricardo Portela, Dorothé Schubarth e Antón Santamarina, Faustino Santalices, Eva Castiñeira, Xoán Montes, Gustavo Freire, Casto Sampedro, Xosé Seivane, os coros históricos galegos e outras figuras e colectivos da cultura do país. E tamén, ao escoitarmos os discos de Milladoiro, convertémonos en testemuñas da sublimación de arraizadas melodias no imaxinario popular, agora interpretadas cunha elegancia exemplar. Proxección internacional O terceiro asunto ten que ver coa proxección internacional da nosa música e, por extensión metonímica, da nación. Desde aquel concerto nos Salesianos, eses ritmos tradicionais foron dados a coñecer noutras partes da Galiza e do mundo. Lembro unha ocasión en que, coa miña compañeira, me encontraba comprando unha frauta na cidade irlandesa de Derry. Ao probala, saíronme uns compasos de unha das máis versionadas pezas do grupo, ‘A bruxa’. O dependente non demorou nada en me dicir ‘Ah, iso é de Milladoiro!’. Con efecto, non poucas bandas internacionais de folque incorporaron pezas do repertorio clásico do grupo, tal e como aconteceu cos escoceses Tannahill Weavers, cos Chieftains da Irlanda, cos tamén irlandeses Lúnasa ou Alé, coa banda canadiana Solas, con Sangre de Muérdago da Alemaña, co bretón Patrick Molard ou cos arxentinos Xeito Novo. Composicións propias Finalmente, o cuarto aspecto ten de se referir ás composicións propias, as cales amecen os sons máis idiosincráticos da Galiza con diferentes correntes estéticas. Para alén de temas como a xa citada ‘A bruxa’, ‘O voo da pomba’ ou outros máis recentes, podo citar o traballo ‘Iacobus Magnus’, unha suite sinfónica composta e orquestrada por Milladoiro por encargo do Consorcio de Santiago de Compostela para conmemorar o ano Xacobeo 93. A tal suite convídanos a enveredarmos o camiño e o ancestral pentagrama da ‘Vía Láctea’, partindo dos sons da Idade Media para chegarmos á praza do Obradoiro cunha señorial e desbordante muiñeira. A nosa música popular non sería actualmente a mesma se non fose polo labor de Milladoiro No domingo 19 de maio celebrouse ‘un longo camiño branco’ de roburenta ética na dignificación e recuperación da música tradicional galega. Eis unhas reflexións: alguén pode imaxinar o país, tal como o hoxe coñecemos, sen, por exemplo, Rosalía, Bóveda, Castelao ou Manuel María? Alguén é capaz de pensar nunha Galiza sen a lingua galega? E seriamos quen de albiscarmos a nación sen a forza da música tradicional? Ben… Son preguntas de evidente resposta. Mais tamén a nosa música popular non sería actualmente a mesma, nin gozaría do aplauso nacional e internacional, se non fose polo labor de Milladoiro, o grupo que, como ‘Auga de maio’, lembrando o título dun disco deles, naceu naquela Galiza do posfranquismo.