A moda, o cuqui e o aquelarre

Alá foi un ano do Benidorm Fest das Tanxugueiras. Aquel evento provocou unha reacción de indignación por parte do público que reclamaba unha maior consideración pola cultura en linguas cooficiais, diversa e non centralista. Ben é certo que esta reacción viña precedida por unha actitude de (moi merecido) clamor popular polo trío galego, no que se coñeceu como fenómeno Tanxugueiras, e consecuentemente por un halo de simpatía pola creación artística na nosa lingua. Este fenómeno viña xestándose, en maior ou menor medida, con figuras como Sabela de OT, aínda que se cadra nesa ocasión os e as seareiras pertencían máis a un colectivo militante, xa convencido, que ao groso da sociedade, que a observaba desde unha certa curiosidade non belicista. Do que non cabe dúbida é de que, por uns motivos ou outros, o galego está de moda ou cando menos estao máis do que xa o estivo, como evidencia o éxito de proxectos como o de Grande Amore ou Baiuca a nivel estatal, a aparición desacomplexada de músicos en castelán e galego como Boyanka Kostova ou Mundo Prestigio, as colaboracións con artistas galegxs como é o caso de Los chikos del maíz ou o éxito de proxectos como Fillas de Cassandra, que esgotan en 24 horas entradas para salas como a Mondo en Vigo. Porén, representa esta aparente inclusión do galego na escena pública (estatal) unha verdadeira dignificación da lingua e, por conseguinte, un proceso de recuperación da autoestima da mesma? Lingua Enuncian diversas teorías da subalternidade, entre elas a da teórica Gayatri Spivak, que na identificación do outro se produce un proceso de silenciamento que non sempre consiste en privalo de voz, senón en limitalo nas súas accións, reducir o seu impacto e colocalo nun lugar intermedio entre o suxeito e o obxecto. A teórica, que atinxe relacións transversais entre a nacionalidade, a clase e o xénero, expón unha forma máis sutil de opresión, que non pasa polo ataque directo senón que establece unhas dinámicas de poder máis discretas e, polo tanto, máis sibilinas. Se pensamos no caso do galego, e da aparente mellora do seu status, non temos máis que entrar en calquera aula dun centro de ensino do país para observar que os prexuízos seguen máis vivos ca nunca ("eu entendo galego, pero non o falo", "a min é que falar en galego... ", "non ves como fala? Como se nota que é de..."). Estas afirmacións veñen, por certo, moitas veces de mulleres, xa que a concatenación de violencias non só se daba na India dos 80 de Spivak, e a asociación da lingua non hexémonica coa brutalidade e esta, á súa vez, co masculino, continúa intacta (de novo, As bestas). Por outra banda, mesmo en moitxs desxs artistas que aparentemente abren os seus proxectos ao uso do galego, este continúa a representar un elemento decorativo, presente nunha ou dúas cancións, unha colaboración anecdótica ou un ingrediente diferencial empregado inconstantemente (volvamos pensar en Sabela de OT...). Isto amosa unha situación que non deixa de recordar á do corporativismo empresarial, na que se comparte a mensaxe de que a empresa é unha gran familia mais, na última, só unha parte da mesma pode tomar a decisión de expulsar á outra. Ante a mensaxe amistosa existe, polo tanto, un desfase de poder no que o outro é sempre quen continúa a ficar do outro lado da diferenza, aínda que esta diferenza sexa máis ou menos tolerada. Neste desfase entre o discurso e a práctica intuímos, no noso caso, que o que está de moda non é tanto o galego como unha sorte de amabilismo progre no que o diferente é tratado desde o recoñecemento, aínda que non desde a integración; deste modo, toléranse os "raros que fan cousas de raros" pero limítase o seu espazo, como dicía Spivak, e impídese que estes representen nunca referentes máis que para si mesmos. Capitalismo Volvendo ás Tanxugueiras, recordo aquel famoso chío no que un usuario de Twitter valoraba a actuación das galegas aínda que as definía como "un aquelarre de lesbianas". O exemplo resulta perfecto xa que de tolerar pero non integrar sabe moito, efectivamente, o colectivo LGTBIQ+, e do lavado de cara do discurso, claro, tamén. Porque estas estratexias, ademais de España, tamén as fai outro gran seu aliado: o capitalismo, tamén creador de modas e tendencias volátiles. Talvez a autorreferencialidade, que tanto se lle critica á cultura en galego, supoña máis que unha viraxe esencialista e represente aquilo que sae do anecdótico e do amábel. Talvez, nesa incomodidade da loita polo espazo estea a clave para sobrevivir para alén dunha moda.