A vibración dos xenes

"O ADN é algo así como o instrumento (un piano), que para ser algo máis que un moble, ten que ser tocado e interpretado. A música que sae dese piano sería o transcriptoma". Antonio Salas é un dos investigadores principais do proxecto de ciencia básica Sensoxenoma. Tamén, como amosan as súas palabras, un apaixonado da música. Sensoxenoma é un proxecto de investigación moi especial porque é quen de artellarse ao redor da ciencia, da cultura e das necesidades sociais. Cun equipo multidisciplinar conformado por especialistas en pedagoxía musical, bioinformática, matemáticas, xenética, medicina, enfermería, farmacéutica, biotecnoloxía... busca descubrir como a música é quen de influír nas persoas con Alzheimer, autismo, xordeira, cegueira… no máis profundo do seu ser, na cerna da súa bioloxía. Salas explica que "cando un estímulo co-evoluciona cunha especie durante tanto tempo, necesariamente deixa unha pegada no ADN nun sentido máis que simbólico. Unha ampla comunidade neurocientífica afirma que non hai rexión do noso cerebro que non se avive ante o estímulo musical". Félix Mendelssohn. Abertura a Bela Melusina* Laura Navarro, tamén investigadora do proxecto e música profesional, recorda como, tras a lectura exhaustiva de investigacións previas, decidiron lanzarse ao apartado máis experimental. Non se botaron atrás a pesar de ser conscientes das complexidades técnicas, que superaron con éxito, nin ante os problemas de financiamento, que continúan a estar aí malia o innovador da investigación e os bos resultados que están a obter. Aínda que satisfactorio, este non é un traballo doado. Entre 2022 e 2023 analizaron "máis de 35.000 moléculas a partir de cantidades moi pequenas de sangue capilar (unha pinga de sangue extraída dun dedo da man) ou de saliva", relata Salas. Para conseguir esas mostras organizaron cadanseu concerto coa colaboración da Real Filharmonía de Galicia. Sabela García, directora técnica da Real Filharmonía conta que foi un traballo man a man onde tamén se involucrou o director da orquestra, Baldur Brönninmann. "En 2022 montamos unha viaxe de distintos estímulos musicais, acompañados da recreación dun ambiente de recollemento". Os resultados das mostras obtidas das persoas con Alzheimer que acudiron ao concerto "son absolutamente sorprendentes. Comprobamos que a música ten un efecto compensatorio na maneira en que se expresan os xenes alterados no Alzheimer e que os pacientes son moito máis sensibles á música que as persoas sen enfermidade recoñecida. Este primeiro resultado non é absolutamente fantástico? Iso xa xustificaría por completo o esforzo", afirma Salas. Na edición deste ano, Navarro explica que se dividiu o concerto en dúas partes "a primeira, dun estilo máis clásico, e a segunda máis popular, romántica". O repertorio foi escollido tanto polas necesidades do estudo, como polas propias características da orquestra (instrumentos, compoñentes…). Ademais as pezas eran un secreto para que "a experiencia non se vira condicionada por unha escoita previa", matiza García. Pero non foi o único que variou. "Recollemos mostras biolóxicas antes, durante e despois do concerto. Será a primeira oportunidade que temos de ver se distintos estímulos musicais xeran distintos patróns de resposta", matiza Salas, que lembra que "aínda estamos coa análise dos datos. A ciencia require dos seus tempos, e necesitaremos moitos meses, senón anos para sacarlles todo o proveito. Pero é todo moi prometedor". Igual de optimista se mostra Ana Otero, directora de Aspanaes. Nesta edición, Sensoxenoma incluíu no seu concerto do auditorio a persoas do espectro autista que "puideron levantarse, moverse, entrar e saír segundo as súas necesidades e incluso falar ou facer ruído". Ruperto Chapí. A Revoltosa. Preludio* Otero recoñece que "estamos expectantes para saber se os resultados poderán ter algún día aplicación para mellorar a vida das persoas con autismo". Pero mentres agardan, xa se senten agradecidos por "ter asistido a un concerto no que estar tranquilos e gozar sen que o seu comportamento, estereotipias, necesidades de movemento, etc, sexan motivo de queixa entre os demais asistentes ou teñan que deixar a actividade para non molestar aos demais". García tamén recoñece que traballar con colectivos tan diversos fíxolle cuestionarse os protocolos, os comportamentos en sala, a accesibilidade… "Para os músicos tamén foi emocionante saber que se están a romper barreiras que ás veces poñemos sen saber. Sensibilizoume moito". *Ler coa música.