A linguaxe dos soutos

En abril de 2016 estreábase a sexta tempada de Xogo de Tronos, a teleserie pola que devecían os rapaces e rapazas todas, que daquela andaban nos cursos da ESO. Gloria Fernández Blanco, profesora de Historia no IES Fontem Albei da Fonsagrada, propúxolles un traballo de recuperación da memoria familiar: que procuraran a marca da súa Casa. Si, as Casas labregas da comarca tiñan tamén o seu emblema particular, que naquela altura moitos descoñecían, perdido nos soutos esquecidos no fondo dos vales, que entón viraban xa a fraga impenetrábel. Non só as Casas nobres dos guerreiros e as princesas aquelas do telefilme marcaban as súas propiedades co seu brasón, as Casas dos lugares todos da Fonsagrada viñan marcando co seu sinal, desde tempo inmemorial, os castiñeiros da súa propiedade nos soutos comunais. Porque nos antigos soutos daquelas terras, que chegan por xunto ás 2.000 hectáreas, a propiedade era comunal, pero o voo, é dicir, o que se plantaba e medraba no souto, era privado. Así, toda a xente do lugar recoñece −recoñecía− o castiñeiro marcado por cada Casa. Aqueles rapaces e rapazas do curso 2016, aos que Gloria retara a procurar as súas marcas, conseguiron xuntar coa axuda de avós e pais máis de oitenta marcas. Gloria apañara cos alumnos de cursos anteriores moitas marcas máis. Todo un patrimonio gráfico que xa non se perderá. Iso si, agora non ten función, porque moitos soutos foron partidos xudicialmente. A nosa profesora ten como emblema da súa casa o "pé de pita", o número 22 da nosa relación. Velaquí nestas páxinas só unha mostra daquela colleita gráfica, exemplos senlleiros de protodeseño, precedentes do que no mundo contemporáneo veñen sendo as actuais marcas de identidade corporativa. Porén, as marcas dos castiñeiros nada queren expresar sobre as bondades dos seus emisores, non teñen ningunha función simbólica, cómpren só unha función básica: indicar a propiedade nunha comunidade, cun repertorio gráfico reducido, que pode repetirse no souto doutro lugar con outros propietarios. O curioso é que estas marcas son dinámicas, é dicir, que evolucionan desde que se tallan. Co crecemento da árbore as formas estiran, anchean e van cambiando, sen deixar de ser esencialmente as mesmas, tal e como as persoas mantemos a mesma fasquía básica desde pequenos, a pesares dos anos de vida. Velaí, pois, que neste artigo representemos as marcas coa súa forma básica, que loxicamente non é idéntica á que atoparemos tallada nos toros. A importancia histórica destas marcas vén da alimentación anterior á chegada da pataca de América. A castaña era daquela na Galiza a principal fonte de carbohidratos e as castañas secas, maias, conservábanse todo o ano nas uchas e aínda en salmoira; facíase con elas tamén fariña e cocíase o chamado pan dos pobres. Pero a pataca, que xa se menciona na Galiza na segunda metade do século XVI, que se impón na segunda metade do século XVIII, vai provocar o lento devalo do consumo da castaña, até a súa substitución pola castaña de terra.