Alberte Ansede. Dez anos da Casa-Museo de Manuel María

Pasaron dez anos desde a inauguración da Casa-Museo Manuel María, o inicio dun proxecto que comezou varios anos antes, en 2004, cando o escritor faleceu. O que comezou como unha iniciativa para conservar o legado do escritor a través da recuperación da vivenda familiar no municipio de Outeiro de Rei (A Terra Chá) conseguiu, co paso dos anos, confirmarse como un dos centros culturais máis importantes do país. Ademais de contar con fondos de gran significación, as súas instalacións albergan un capital artístico de gran valor, con obras de Castelao, Urbano Lugrís, Laxeiro, Luís Seoane e Sucasas, entre outros. Unha biblioteca e varias coleccións de obxectos completan as instalacións ideadas para coñecer de perto o mundo que arrodeou o insigne escritor. Se a finalidade primeira e central da fundación que deu vida á Casa-Museo foi manter o legado e a memoria de Manuel María, coa súa consecución iniciouse unha andaina completa de actividades. Premios, certames, visitas guiadas, presentacións de libros, concertos, son algunhas das iniciativas que veñen desenvolvéndose desde 2013. Á fronte do proxecto, na Presidencia da Fundación Manuel María de Estudos Galegos, está, desde o ano pasado, o profesor Alberte Ansede. —Como iniciou o seu camiño a creación da Casa-Museo? Cando no ano 2004 faleceu Manuel María, Saleta Goi encargoume a organización do funeral e dos actos de despedida do escritor. Dalgunha maneira, esa escolla premeditada e compartida, obrigábame a pensar algo sobre o enorme legado que nos deixaba e que eu coñecía e apreciaba. Polo tanto, un ano despois, propúxenlle a catro entidades coas que Manuel María tivera unha vinculación moi especial (a Asociación Socio-Pedagóxica Galega, A Mesa pola Normalización Lingüística, a Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega e a CIG-Ensino) a idea de organizar unha serie de actos de homenaxe por toda a Galiza. Isto foi un ano despois do seu falecemento. A resposta foi tan extraordinaria que neste proceso eu vin con claridade que o legado do escritor debía reunirse debidamente para facilitar a súa permanencia e a súa difusión ao público en xeral. Digo reunirse pois eu sabía que no testamento quedaba dividido, destinándose unha parte á Facultade de Filoloxía da Universidade da Coruña, a obra artística ao Museo Provincial de Lugo e a obra literaria á Real Academia Galega. Asi foi como lle propuxen a Saleta a creación dunha fundación que se fixese coa casa natal de Manuel María en Outeiro de Rei e convertela en Casa-Museo. Ela compartiu totalmente a proposta, aínda que inicialmente mostrouse un pouco escéptica dadas as dificultades que isto comportaba. A partir dese momento, é Saleta quen se pon á fronte, entregándose con paixón absoluta a esa tarefa, coa axuda de moitas mans amigas que foron aparecendo, mais sempre guiadas pola intelixencia de Saleta. Así fomos librando numerosas dificultades para que, nun espazo moi curto de tempo, se crease a Fundación Manuel María, se adquirise, se remodelase e se inaugurase. De maneira que a fundación constituíuse o 20 de marzo de 2007 e foi declarada de Interese Galego en xuño de 2007. A casa inaugúrase o 7 de setembro de 2013. É un tempo escasísimo tendo en conta que, ademais, estabamos coa crise económica na súa etapa máis dura. —Que liña seguiu o proxecto para deseñar todo o que despois sería o interior da Casa-Museo en Outeiro de Rei? Tívose en conta o que tiña que ver co seu legado? Tivemos a grandísima sorte de actuar con moita rapidez no momento máis apropiado, moi pouco despois do falecemento do escritor. De maneira que non se dispersou como aconteceu con outros escritores, onde entraron as herdanzas familiares polo medio e polo tanto despois a actuación xa é moi complicada. Neste caso dispuxemos do legado absoluto e total. As institucións ás que pasara Manuel María a súa obra cedéronlle á Casa-Museo todo ese legado e porque a propia Saleta non só trouxo creacións, tamén os propios mobles da súa casa que eran, basicamente, os que tiña o matrimonio cando casaron e foron vivir a Monforte de Lemos. A riqueza do contido é absoluta como se dá en moi poucos casos. E a súa ordenación interna foi sempre guiada por Saleta. Ela coñecía, obviamente, non só en detalle todo ese legado e a obra de Manuel María, ademais era unha gran lectora de poesía e coñecedora ao detalle da obra del. Polo tanto, ela tiña un criterio moi claro de cal debía ser o relato desa casa. De maneira que, entre as dificultades económicas que tiñamos á hora de ordenar ese contido, cara ao final do proceso, e a confianza de ter a Saleta como orientadora, constituímos un equipo moi coñecedor da obra de Manuel María. E con moito debate e reunións convertemos a necesidade en virtude. Creo que acertamos pois é un relato moi directo, moi entendíbel, moi visual e que á xente lle gusta. —Que papel xogou a Casa-Museo desde a súa inauguración a nivel local, coa súa parroquia e municipio, e a nivel nacional? Realmente cando Saleta decide dar o paso para crear a fundación, sempre foi o obxectivo vinculala á Casa-Museo. Se non se conseguise a adquisición da casa natal e a súa conversión en Casa-Museo, nós tiñamos determinado disolver a fundación. Xa había outra Fundación Manuel María que Saleta coñecía e agradecía o seu traballo, mais ela pretendía darlle unha dimensión nacional. Polo tanto, sabendo que está enclavada na Terra Chá tan cantada e querida por Manuel María, ao mesmo tempo a súa figura e o seu legado transcenden ese ámbito territorial. Polo tanto, querendo ser fieis ao legado do escritor sempre lle quixemos dar esa dimensión. Mais, ao mesmo tempo, realizamos unha actividade local que cremos moi importante. Toda entidade debe estar tamén para servir á proximidade e á terra que tanto cantou e quería Manuel María. Hai numerosas actividades que teñen ese carácter nacional, con edicións sucesivas. Polo que, unha parte das actividades teñen ese enfoque nacional mais ao mesmo tempo todas as semanas realizamos unha na propia Casa-Museo que vai destinada, esencialmente, á veciñanza de Outeiro de Rei e da Terra Chá. —Que criterio se seguiu para organizar e realizar as actividades? Coincidían coas de Manuel María? Si, mais seguindo sempre os dous obxectivos básicos da fundación. Nós debémonos a quen orixina o legado, que é Manuel María, e o primeiro ten que ser conservalo debidamente. O segundo é dalo a coñecer entre a sociedade galega. Eses son os obxectivos que procuramos no conxunto de actividades que facemos. Por unha parte, ese legado enorme, que é fundamental para coñecer a historia da Galiza da última metade do século XX, procuramos que estea inventariado, ben descrito e posto a disposición das persoas que desexen coñecelo para as súas investigacións ou para o seu coñecemento. Como en calquera museo é importante a conservación. Por outra parte, está a difusión. Actuamos promovendo as visitas á propia Casa-Museo, sexan de familias, entidades diversas ou, tamén, de escolares. Ademais están outras que tratan de difundir a súa obra apoiándose noutras expresións artísticas. É o caso do teatro, do audiovisual ou do recitado. Un dos exemplos máis significativos é o Certame Manuel María de proxectos teatrais, que vai pola terceira edición, no que mediante acordo con Concellos, Deputacións, o Centro Dramático Galego, mostras de teatro e demais, logramos que a obra gañadora teña un mínimo de 40 representacións, unha cifra moi importante para o panorama escénico galego [após a xira de O meu mundo non é deste reino e A Lúa vai encuberta, este ano estase a representar O auto do Castromil, con dirección e dramaturxia de Quico Cadaval]. Temos, tamén, o certame de composicións musicais para a lírica, feita sobre poemas de Manuel María. Da mesma maneira organizamos un concurso de recitado público dos seus poemas por parte de escolares ou a realización de videopoemas. Queremos que se difunda socialmente a obra de Manuel María mais cun soporte diferente ao libro convencional. Respecto ás súas obras tamén facemos un traballo de edición que, pola súa extensión, non somos capaces de tela por completo nas librarías. Falamos de 50 libros de poesía e outros 50 doutros xéneros. Unha parte importante están esgotados e queremos achegala ao público. Alén diso, todos os sábados realizamos actividades culturais, que van na liña de promover a cultura galega, un empeño de Manuel María. Son actuacións musicais, de maxia ou mesmo presentación de libros. —Unha das actividades máis singulares que realiza a Casa-Museo Manuel María é o Convivio da Cultura Galega, que procura ser, precisamente o epicentro da cultura no país? Está ideada, efectivamente, seguindo o espírito de Manuel María ao que lle gustaban moito as celebracións culturais ao modo popular que é o que trata o Convivio da Cultura Galega. Ademais, neste caso, tamén foi concibido desde o inicio como un encontro de entidades culturais que Manuel María apreciaba moito. Non só iso, senón que mesmo fundou e presidiu algunhas delas, como a Asociación Cultural Castelao, en Monforte de Lemos. Quixemos darlle corpo a unha celebración máis que, neste caso, non é sobre a obra de Manuel María senón sobre os valores que el nos transmitiu e a defensa da cultura galega ao modo popular. —A Casa-Museo reúne pasado, presente e futuro: as visitas escolares. É preciso que haxa máis divulgación da vida e da obra de Manuel María entre a xente nova? É unha necesidade. Hai que ter en conta que todas esas visitas son gratuítas, sexan de escolares como acompañando familias, mentres que o resto non. Para nós é un programa prioritario porque se as novas xeracións non se incorporan á cultura galega pois o futuro do país sería incerto polo menos. Non só facemos un programa de visitas senón que no inicio de curso enviamos a todos os centros unhas propostas concretas para traballar sobre Manuel María. Trátase de lecturas apropiadas para estas idades ou xogos para familiarizarse con el antes de facer a visita á Casa-Museo. Tamén algunha proposta de actividade para facer dentro das propias instalacións. Nós procuramos que as visitas non sexan unha mera rutina e vaian máis aló da curiosidade de saber en que casa vivía un escritor. A verdade é que está a ter unha moi boa resposta. —Hai un momento duro que foi o falecemento de Saleta. Como se viviu desde as persoas que estades na estrutura da Casa-Museo? Saleta era coñecedora da gravidade da súa enfermidade desde había máis dun ano e a súa valentía e enteireza facilitounos aos demais ir asumindo tamén o que se ía a producir. O Padroado decidiu unanimemente que eu debía ser a persoa que asumise a Presidencia e eu así o aceptei. Certamente o meu traballo como secretario desde os inicios víñase producindo con grande unidade de criterio con Saleta, unha unidade criada e consolidada con moitos anos de relación moi próxima e de confianza mutua. Nese sentido o proceso foi moi natural, mais sempre notaremos a falta de Saleta, persoa intelixente e sabia, moi coñecedora da obra de Manuel María e do país no que vivimos. Neste sentido eu teño moi claro que non a substituín na Presidencia, pois ela é insubstituíbel para ese cargo. Eu tan só a relevei. Cada quen ten as súas características e eu tan só quero pór as miñas ao servizo da equipa que xa viña traballando con entusiasmo. —A Casa-Museo Manuel María mantén relacións con outros proxectos semellantes? Entre as casas-museo galegas hai unha relación quizais demasiado espazada no tempo e quizais sen demasiado contido. Creo que sería bo fortalecer esa relación e ese traballo conxunto. Ao mellor debería darse un paso que até agora non se deu. Hai unha organización española de casas-museo mais non hai unha organización galega sobre o tema, e sería fundamental. Creo que a literatura galega e estas institucións, como máximas defensoras e divulgadoras cada unha da súa figura literaria, merecen ter un espazo propio de pensamento e actuación. Non depender de dinámicas que, coido, non nos achegan gran cousa. Nese sentido, é un traballo pendente de todos nós. —A nivel institucional, alén de terlle dedicado o Día das Letras Galegas en 2016, está recoñecida a figura de Manuel María? En termos relativos, a difusión da obra de Manuel María coido que é bastante importante. Mais só en termos relativos porque a súa obra, igual que a doutras figuras da literatura galega, teñen grandísimos problemas. O primeiro ten que ver co noso sistema educativo, no que a literatura galega é absolutamente marxinal. Incluído dentro da materia de lingua galega. Por outra parte, quizais ultimamente non se contemple a presenza no ensino, como se debera, dos clásicos da literatura. Acentuouse moito máis a presenza, quizais, de literatura máis de carácter xornalístico no sentido de caducidade desa obra. Isto non é caprichoso. Débese a que as novas xeracións están tendo dificultades reais para ter un vocabulario e un léxico en galego suficientemente diverso e propio. De maneira que, para ler os clásicos atopan as súas dificultades. Quen marca as lecturas nas aulas acode a textos máis "fáciles" pero, ao mesmo tempo, menos profundos. Con iso non favorecemos o afianzamento dun sistema literario propio que é ao que contribúen de maneira fundamental as autoras e os autores clásicos. Shakespeare nunca pasou de moda e os nosos clásicos non deben pasar de moda nunca. —Que iniciativas futuras ten por diante a Casa-Museo? Por unha parte, dar acomodo debido ao legado de Saleta, que é máis importante do que a moitas persoas lles poida parecer. Neste sentido, temos desde hai case un ano moi avanzado o traballo previo de ordenación e inventariado feito polo noso equipo de voluntariado, que é fundamental, coordenado por Xosé Manuel Pérez, mais buscarlle o acomodo apropiado é un reto moi difícil pois temos xa un problema grave de espazo na Casa-Museo. O outro reto, para min, é realizar un cambio xeracional natural que garanta a debida continuidade e actualización da Casa-Museo. Require a progresiva incorporación á equipa do padroado de persoas que se cadra non tiveron a relación co escritor que tivemos outras mais que coñecen e aprecian fondamente a súa obra. Se isto se logra os proxectos seguiran vindo e o futuro estará garantido.