Federico Pérez, o poder da risa

Vostede é un fillo da emigración europea que volveu. Fillo dunha señora dunha aldea de Mazaricos (Xallas) e dun señor de Salamanca, dunha aldea perto de Guijuelo, que se coñeceron en Alemaña. Os dous tiñan xa irmáns traballando alá e marcharon en 1968. A miña irmán maior e eu nacemos alí, pero volvemos cando eu tiña uns catro meses. Non tiven tempo a aprender nada, o que sei de alemán é grazas á Bundesliga e a algún músico que me gusta. Aínda que o coñecemos como actor, a súa formación é de filólogo. Non fun bo estudante, pero rematei a carreira de Filoloxía Galega, aínda que quería facer Historia, que foi o que estudou a miña irmán Nancy. Fun da primeira fornada da carreira independente da especialidade de Hispánicas. Sempre tivera querenza polo asunto das linguas e en particular pola fonética e os acentos. E ese foi o camiño polo que entrou en Mareas Vivas? Iso e que a asesora lingüística da serie, Rosa Moledo, á que lle entregaron este ano o galardón de honra de Agapi, ademais de amiga foi veciña e deume a oportunidade, porque non daba abasto na rodaxe. Por aí entrei nese mundo e aprendín moito do que despois me serviu como intérprete. Imaxina a escola: Miguel de Lira, Luís Tosar, Carlos Blanco, Mela Casal, Manolo Lourenzo… e por riba pagábanme! A min atraíame o mundo do comediante e era todo ollos e ouvidos. E comezaron tamén a ofrecerme aparecer nalgunhas escenas. Esa vis cómica parece moi natural en vostede. Sempre me gustou, fun sempre de disfrazarme. Como son tímido e introvertido, quizais uso o pallaseo para quitarmo, sobre todo en ambientes máis íntimos. Son un pouco Jekyll e Hyde. De cativo botei interno tres anos en Herbón [en Padrón, comarca de Sar], nun seminario franciscano. Por mediados dos 80 eles botaban as nasas nos colexios do interior na procura de rapaces que puideran seguir camiño relixioso. Andaba eu por 5º de EXB e como foron outros maiores da contorna animeime, ademais facían a semana de proba en agosto, e aquilo era xogar, piscina, e, con dez anos, a quen non lle gustaba? O asunto mudaba en setembro, claro. Pero coincidiu con nós un frade que gustaba moito do cine e neses anos que botei alí vin unha chea de películas moi boas, que quizais non nos tocaban por idade, pero marcáronme moito. Pensa que a primeira película que vin nunha sala foi con quince anos nuns multicines de Vigo, onde vivín cunha tía miña. Foi O silencio dos cordeiros e a seguinte Parque Xurásico. Como espectador de sala fun tardío. Esa figura de asesoría lingüística haina no audiovisual de todas partes? Na época na que xorde Mareas Vivas, 1997/98, Antón Reixa quería ambientala na Costa da Morte, e non contemplou esa figura de asesoría, pero os Zopilote, que tamén eran guionistas, Miguel Anxo Murado, Xosé Morais e outros que tamén estaban dixéronlle que se quería un sitio concreto a cousa era diferente a outras ficcións como Pratos Combinados ou A Familia Pita que non o precisaban porque non eran nunha localización concreta. Aí xurdiu a figura de Rosa Moledo, que é tradutora e intérprete e asesoraba máis nesa onda, non tanto como os lingüistas nas salas de dobraxe. Aínda que non había un estándar fonético estabelecido, máis alá do n velar, as sete vogais, a entoación, a prosodias, as interrogativas, había que axustalo todo á bisbarra onde se desenvolvía todo. Na actual etapa da TVG todo iso foise abandonado, e aparecemos máis co galego como unha lingua B e o castelán exercendo unha mala influencia no desenvolvemento. Algo que debería camiñar á normalización non está sucedendo. E aqueles asesores lingüísticos, que tamén os hai en Catalunya ou Euskadi, desapareceron de vagar. Naquel caso buscaban verosimilitude, e vostede despois tamén foi o conselleiro fonético de Javier Bardem cando interpretou en Mar Adentro a Ramón Sampedro. Aí intentábamos que un home totalmente madrileño, pero ao final un actor que é capaz de axustarse nun castelán peculiar, como viña de facer daquela interpretando a Reinaldo Arenas co seu acento cubano. A Bardem había que buscarlle un apoio para adaptalo ás maneiras de falar tan marcadas de Ramón Sampedro. Para min foi unha sorte que chegou da man de Luís Tosar, pero era complicado porque eses procesos de coaching ["é como lle chaman", di rindo], requiren moito tempo e para o pouco que tivemos quedou bastante decente. Facer estes traballos, que son habituais tamén no inglés e noutras linguas no cine, dependen moito dos intérpretes e tamén da dirección das obras. O debate non é se é necesario, senón canto de real queres representar. Sean Connery era escocés, pero cando fixo de Guillermo de Baskerville en O nome da rosa, buscou un inglés específico tamén do tempo medieval no que transcorría. Sampedro falaba moi rápido, cunha prosodia galega tampouco esaxerada, e paréceme moi loábel quen quere meterse así nun papel. Nós, nas dúas entregas de Cuñados, quixemos traballar certas características do galego de Ourense e do Ribeiro. Danlle riqueza a todo o que fas e aquela experiencia con Bardem a min valeume moito. Como tamén foi guionista, é limitado referirnos a vostede só como o actor Federico Pérez. No que máis desfruto é na interpretación, tamén porque como actor síntome todas as outras cousas, porque a lingua é importante, tamén es un chisco guionista porque sumas o teu grao de area cando o personaxe é un pouco o que ti queres e en procesos como de Cuñados, se non no guión si que fixemos moito á hora de construír a historia, que saíu de nós os tres. Cando empecei en Mareas Vivas fixen de todo e como me chegaban os guións definitivos, a revisión de lingua que eu facía tamén me daba pé a filtrar a maneira de dicir, ao buscar a coloquialidade ou o uso de perífrases, e collín moita destreza na reelaboración dos diálogos. Despois tamén puiden facelo en Terras de Miranda e máis tarde xa noutras tramas de comedia. O seu comezo é na TV, pero despois xa estendeu a súa presenza ao teatro e ao cine. Todos teñen un fío común pero son moi diferentes tamén. Onde está máis cómodo? Ao bater con tanta xente distinta, vas tomando diferentes camiños. Lembro a Suso Iglesias, que foi o creador de Xabarín, que me chamou para o programa Máxima Audiencia. Alí facía sketchs de humor, pero xa me foi collendo como protagonista dalgún deles. Ter esas oportunidades foi sensacional… sempre que vexan algo en ti, claro. No teatro a primeira experiencia foi no Florido Pénsil, cando os vascos de Tanttaka Teatro arrasaron coa primeira versión en castelán, e despois pasárona en euskera, e coproduciron en galego con M2. Alí estivemos Morris, Pico, Josito Porto, Alfonso Agra e eu… A miña primeira incursión teatral en 2010 e pensei: se empezo con estes catro xa me dá igual volver facer teatro na vida, traballei con catro fenómenos. Sempre fun batendo con xente moi boa, algúns como Morris que acabou sendo irmán maior e amigo, e co que intimei moito en Padre Casares. A vida son cruces de camiños, ou rotondas, nas que vas dando en sitios marabillosos como é o teatro. E tróuxolle a popularidade e quizais un certo "encasillamento" en papeis de comedia? A vostede, polo tipo físico, resulta fácil imaxinalo en papeis doutro tipo. A marea ás veces lévate por un camiño, e non é que non queiras facer outras cousas. Produtores e directores búscante cando pensan que lles podes dar o que buscan e chámante. Encasillarse depende de factores que non podes controlar, pero saen outras cousas tamén. Hai quen di que os actores con máis vis cómica teñen facilidade para o drama pero non é tan doado á inversa. Por outro lado, bendito encasillamento se van saíndo choios. Tamén está no fondo o debate sobre considerar a comedia como un asunto menor. Pero facer graza é algo moi particular de cadaquén ou de cada cultura. Facer rir a moita xente ao mesmo tempo é complicado. Quizais é máis fácil conmover ou facer chorar. E en todo caso no rexistro da comedia colle todo, da guerra á morte, e aos galegos dásenos ben coa retranca nosa entrar nos grandes temas. Sempre poño o exemplo de cando miña nai vai de visita ao hospital e non lle pregunta ao paciente que tal está, dille: "Sabes quen está morrendo tamén?". O humor é unha maneira de enfrontarte á vida e desfruto moito en calquera papel e sobre todo non sendo eu mesmo. Non me importaría botar a vida facendo comedia. Pensando nas culturas que lle viñan de familia, sendo seu pai de Salamanca e a súa nai de Mazaricos, son dúas maneiras de ver a vida. Moi diferentes. A meu pai cústalle entender as ironías. Os primeiros anos da infancia pasei moito tempo cos meus tíos, galegofalantes de Mazaricos. Do meu tío Domingos, que xa faleceu, o irmán maior da miña nai, moita xente pensaba que eu era seu fillo tanto polo parecido físico como polo xeito de dicir as cousas. Collín moito deles e da miña avoa. As miñas irmás falaban co meu pai en castelán, pero eu sempre lle falei en galego. Algo terei del! Pero pódese dicir que eu marchei da casa aos dez anos, cando me internei cos franciscanos de Herbón. E como se entenden esas peculiaridades do humor noso fóra? Porque en Cuñados está moi marcada esa maneira de ver a vida. Rodando unha serie en Madrid, algunha xente dicíame: "Que raros sois". Despois outra que se parte e di "No respondeis rápido como nosotros. Esperais un poco y después…". Hai de todo. Como o humor inglés dos Monty Python ou a inmediatez do humor andaluz. Nós falamos menos e quizais iso ofrece rexistros que chaman. Pero Cuñados funcionou ben e entendeuse na versión dobrada que fixemos nós mesmos sen mudar nada. Non usabamos tempos compostos, son construcións nosas e funcionou. Xa había un certa "alfabetización" con experiencias como Mar adentro ou Fariña que tiveron moita repercusión. O que non é normal é pretender que cheguemos a Madrid e pórnos a falar como eles, non ten sentido. Cadaquén ten o seu acento e o seu xeito, e mesmo se falas galego hai subtítulos. No humor non deberíamos preocuparnos se nos entenden mellor ou peor. Acaso cando vemos algo que pasa en Massachusetts pillámolo todo? Pero velas igual, dobradas ou non, e non tes nada que ver co american way of life. Nós debemos facer o noso e levalo a todas partes e non estar pendentes se nos comprenderán mellor ou peor. Temos que crear o noso propio relato e non estar pendente da comprensión fóra. O máis local é o máis universal. Lars Von Trier non estaba pensando en se o entenderían en Murcia, pero as cousas van chegando. A comedia española baseada en chistes a min non me fai graza, pero en Cuñados ou noutras pezas, penso agora en Chévere, facemos humor de situación, que leva ao cómico, o absurdo ou o patético, é un xeito particular noso de facelo, e non podes sustentar unha película de 90 minutos facendo chistes. Os estereotipos ligados ao racismo ou o machismo poden estar xa moi superados, pero como lle afecta á comedia a corrección política? A TVG de hoxe, por exemplo, que foi acoutando e censurando moitos tipos de humor. Eu son máis pícaro e procuro saltar as costuras da "corrección". En Cuñados nós os tres iríamos máis alá pero tamén a produtora pídeche facer algo máis "familiar", máis branco. O meu xeito pediríame algo máis escandaloso, pero non renego de nada. En Air Galicia o humor era máis irreverente e había pezas nas que Stalin, Hitler e Franco xuntábanse e na TVG de hoxe en día é impensábel. O problema está na autocensura, xa che dirán "non" e terás que darlle unha volta. Porque unha cousa é a humanidade e o sentido común, pero o que falta é rirnos máis de nós mesmos. Na Corte había un bufón pagado polo Rei e tiña que peteirar a todo o mundo nas súas burlas… aínda que tamén podían cortarlle a cabeza e coller outro [ri]. Pásanos a nós e chámannos menos para traballar e circulas sempre pola delgada liña vermella. Sempre tes o teatro ou os monólogos, pero na televisión pública a cousa é difícil. Riámonos máis de nós mesmos, non somos tan importantes, apenas unha frangulla no universo. Non nos limitemos. Pódese facer humor con todo. Escoiteille a Juan Mayorga o outro día, aínda que falaba máis do drama, a nosa obriga é cuestionar sempre o poder. Aí é onde está o núcleo do que hai que rir e deixar se ser tan correctos. Vendo as dúas entregas de Cuñados non houbo momentos no que tiveron que parar as gravacións pola risa? Houbo si… Pasoume toda a a vida, e houbo que saír do plató a tomar aire, porque non había maneira de seguir a orde de traballo. Aínda atopei o outro día un vello DVD con tomas de Air Galicia, e houbo un sketch que Morris e máis eu non tivemos maneira de o facer, era empezar e escachar. Alí quedou gravado nas tomas do que non se emitiu. Con Morris só teño que miralo aos ollos e rirmos. E se nós o pasamos ben, ou o propio equipo ri, quere dicir que o asunto vai funcionar. Tamén ten pasado, sobre todo no teatro, que ves polas reaccións da xente que mudan segundo cada público, se é do interior ou se é da costa, dunha cidade grande ou pequena. E tamén lembro de estar actuando e non ter percepción de que a xente estivese rindo moito e virche ao final e dicir "Marabilloso", e preguntaba eu, "Non ristes nada". "É que estabamos pendentes e non queríamos perdernos nada". Por iso é tan complicado e tan fermoso facer comedia. O compromiso dos actores e as actrices implica renuncias e ten custes. Viuse neses dilemas? Pasoume por exemplo cando fixen un anuncio para unha entidade financeira, tiña dúbidas, fíxeno pero é algo do que me arrepentín. Moitas veces temos que tomar decisións que non son branco e negro sen máis, hai matices que debo diferenciar. Por exemplo, apoio a xente dos Venres Negros porque son crítico coa deriva actual da TVG, que esqueceu a ficción e é un altofalante ideolóxico, un caixón de xastre dun folclore de polbo e orquestras só, e pagámola todos. Se me chaman, que non está a suceder desde hai cinco anos, para facer unha serie, sigo sendo actor e teño que pagar unha hipoteca e criar dúas fillas, e se o proxecto que propoñen é interesante faríao. Iso non quere dicir que non teña liñas vermellas que non sobrepasaría nunca. Finalmente, a risa é sandadora? Non é unha prestación pública pero é de moita utilidade. Pois moitas veces téñenmo dito, "Vin un capítulo dunha serie túa de hai anos e alegráchesme o día". É o máis fermoso que che poden dicir. Porque co mundo no que vivimos… Sempre lembro o que di un dos Zopilotes, "Cando rimos os malos perden". Cuñados saíu en plena pandemia e sen ser hilarante axudou a soportar as angustias. A risa é terapéutica e o máis grande que hai.