Iago Valverde: "O que esconde a idea de feísmo é unha superioridade moral"

Como nace o seu interese pola arquitectura e o urbanismo e tamén pola súa divulgación? Poderiamos dicir que é un interese egoísta. Explícome, un proceso de formación, de coñecemento, require indagar no próximo, nos exemplos. Na carreira estudas as obras máis senlleiras, as máis relevantes, aquilo que pode parecer máis extraordinario. Mais, claro, cando queres construír neste país debes coñecer como se constrúe aquí. E aí vén o interese egoísta, por dicilo así, en coñecer e formarme, en partillar tamén esta información porque iso axuda a crear un interese colectivo. Primeiro, dos teus propios colegas, axudando a ese interese por divulgar, mais tamén doutras persoas. Eu creo que a socialización do coñecemento parte en min dese interese por coñecer como funcionan as cousas. Entender o que facía a xente na proximidade é o que me axudaba a min a formarme como arquitecto. Se ti divulgas o que aprendes, tamén fas que haxa un maior coñecemento por parte da sociedade. Percibe interese ao redor da arquitectura máis alá dos propios circuítos profesionais? Pois si, e non. Hai un sector da sociedade con certo interese pola cultura e que mostra interese por estes temas. Mais entendo que para moita xente non sempre é doado achegarse a este mundo, hai certa dificultade en achegarse á arquitectura e hai xente que considera que non a vai entender. Moitas veces ese proceso para chegar aos coñecementos sobre arquitectura ou urbanismo veñen dos medios de comunicación e estes non son neutrais, teñen intereses. A visión da arquitectura está moi influída polos medios de comunicación e está en relación coa economía do país. “O estoupido da burbulla do ladrillo tivo algo positivo, obrigou a tomar aire e ter que parar. E parar axudou a pensar” Mais, a diferenza doutras artes que todos vivimos, non hai modo de escapar da arquitectura. Podes tapar os oídos e non escoitar música, tapar os ollos e non ler... mais vivir sen arquitectura é imposíbel. Algunha pódese chamar arte, outra negocio, outra arquitectura popular... Como inflúen os medios nesta visión da arquitectura ou do urbanismo? Durante uns anos, todas as mañás collía as novas relacionadas coa arquitectura que saían nos medios de comunicación. Comprobei que a partir de 2008 houbo un decaemento moi grande con todo o relacionado con este tema, pois vinculábase coa obra pública, con grandes elementos de construción. Ao vir a crise e parar ese impulso económico, tamén decae este tipo de actuacións e o interese dos medios cara á arquitectura. Entón, a arquitectura ligábase para eles simplemente a este tipo de proxectos, era só iso. Hai ou non hai na arquitectura un certo discurso elitista a respecto da súa función e posición na sociedade? Existe, si, mais este é un mundo complexo. Os grandes mestres non están nesa liña, desde logo. Por exemplo, Manuel Gallego, que para min é un gran mestre, un referente da arquitectura galega e mundial, á hora de falar e explicar o que fai, é didáctico e sinxelo. Fai cousas moi complexas mais o proceso de explicalo é de tal xeito que chega a todo o mundo, todos o poden entender. El é quen de facer que parezan doadas cousas complexas: a luz, o espazo... Mais hai outros profesionais aos que parece que non lles interesa comunicar ou transmitir á sociedade o que están a facer, que optan por encriptalo, como interesados en que se vexa que é moi complexo. Parece que se queren esconder detrás dun discurso e iso é algo que non pasa só na arquitectura, dáse no mundo da arte: xustificar o que fas a través dun discurso que ninguén entende. E así acabas xustificando un orzamento millonario mediante teorías absolutamente banais e que ninguén se atreve a criticar. Cando socializas o coñecemento da arquitectura, tamén favoreces que a xente se poida decatar diso. Por iso é importante socializar o coñecemento e ver a arquitectura como un ben social, unha arte que forma parte do teu día a día e iso implica que exista unha maior crítica cara a ela que noutras artes que están nos museos. Ao fin e ao cabo, a arquitectura sempre está presente; paseas por unha cidade e ves edificios, tes que vivir neles... e ao final, por moito discurso que fagas, esa realidade está aí. Creo que temos moi boas condicións de saúde na arquitectura galega Que entende que pode achegar a arquitectura e o urbanismo á sociedade galega actual? Eu entendo que é interesante ensinar o punto de vista dos arquitectos, dos estudos, sobre o traballo que fan e, no que me interesa a min, sobre o patrimonio construído. O valor do que herdamos, ese patrimonio ten un valor inmenso e creo que non hai sensibilidade a respecto disto, hai un certo espírito de rachar co pasado e comezar de novo. A min o que me interesa da arquitectura contemporánea é ese interese por transmitir o respecto polo pasado. Un pasado do que se pode aprender e que se pode reutilizar e incorporar ao presente. O mesmo, coas técnicas construtivas. Agora está moi en voga, desde o punto de vista da sustentabilidade, a madeira. Un material que antes todo o mundo empregaba e que se foi abandonando. Agora vólvese á madeira, que é sustentábel e ten moi boas condicións estruturais, térmicas... E na Galiza somos un país onde temos moita madeira! O que hai que recuperar é ese coñecemento, ese saber dos carpinteiros que traballaban a madeira. Así pois, interésame que a arquitectura achegue ese respecto ao patrimonio, fuxindo desa idea de que patrimonio son só os grandes monumentos ou edificios. Patrimonio é tamén unha fábrica ou a casa do avó, esas casas tradicionais que tiñan unha intelixencia construtiva abraiante para aquela época. Evidentemente, iso hai que adaptalo, pois non se vive agora como se vivía antes, hai que incorporar novas cousas, mais hai que ter sensibilidade para facelo. E isto vai tamén da man da idea contemporánea de reciclaxe, de recuperación do que xa hai, antes de que tirar e facer algo novo. Economicamente é máis sensato e tamén ambientalmente: a arquitectura é un dos principais consumidores de enerxía do planeta. O mundo da construción é un gran consumidor de recursos. Ao fío do que fala do patrimonio e a súa recuperación... Que opina sobre iso que se deu en chamar ‘feísmo’ e que tanto deu e dá que falar? Un dos problemas do feísmo é que non existe definición. Que é? Hai algún estudio que determine que é ou canto hai? Penso que non. O que existe é unha idea vaga, enténdese por “facer as cousas mal”. Tema que un xornal galego constituíu como a cuestión urxente da arquitectura do país. Deste modo, suponse que o gran problema do país é estético... se o que se fai é feo ou bonito. Sinceramente, paréceme algo banal e ridículo falar da estética de determinadas construcións antes de problemas estruturais do país: vivenda digna, xestionar o inmenso patrimonio que temos, desenvolvemento sustentábel, urbanismo de calidade... O feísmo non é mais que unha distracción para non falar do realmente importante, un discurso que a Administración galega e moitos medios afíns asumiron. O que esconde esa idea é unha superioridade moral urbana. Cando se fala dese “problema” sempre se ridiculiza vivendas, alpendres ou feches no rural. Non se xulga a estética das cidades, onde non abonda o “bonitismo”. Fanse bromas de certos materiais, presentes nas cidades, pero que (sen explicar por que) non se poden usar no campo. Hai materiais bos e malos? Os materiais penso que non teñen condición moral... depende do uso que se lles dea, tanto na cidade como no campo. Por outra parte, tamén se fala de feísmo cando quedan edificacións sen rematar. Alguén pensa que hai xente que lle gusta vivir nunha casa sen acabar? Non é un problema estético, é económico. Unha casa en ladrillo sen revestir é moi posíbel que teña problemas de humidade e frío, o que lle afecta á saúde dos moradores. Por tanto, estase culpabilizado a vítima. Na idea do feísmo está implícito un auto-odio presente en certa elite urbana. Como se o noso país fose o único en que se fan chafalladas! É evidente que é preferíbel un territorio con edificacións ben rematadas e onde haxa un gran coidado ao medio, mais iso non se logra ridiculizando a quen non ten medios. No rural atópase unha poboación avellentada e con poucos recursos xestionando un inmenso territorio, que ademais de sufrir a dificultade de acceder a servizos básicos, ten que aturar un urbanita que se ría del porque fechou a leira cun somier. A idea do feísmo é un erro de base, o problema non estético... é ético. Na Administración galega hai algunha sensibilidade ou plan sobre ter en conta a arquitectura, o paisaxismo e o urbanismo á hora de deseñar a Galiza? Na Galiza chegamos tarde a todo o desenvolvemento sobre concepcións sobre paisaxismo ou urbanismo ou protección do territorio. Este tipo de debates e documentos que regulan a vida do territorio chegan tarde a respecto doutros territorios, como Catalunya ou Euskadi, onde si están desenvolvidas e onde si teñen importancia. Agora temos instrumentos que se están a crear, mais chegan moi tarde. Moitas veces o que pasa na Administración é que hai xente que o fai moi ben, mais son como departamentos illados, que non se relacionan entre eles. Hai concellos que o fixeron ben, como o de Compostela ou o de Pontevedra, mais hai moitos cascos vellos abandonados, que non se protexeron, só se vían como un terreo doado de urbanizar. Cando non hai unha Administración que protexa o interese xeral, o que predomina é o interese particular, e cando ese interese particular non ten unha mínima sensibilidade cara ao propio, prodúcese iso que temos visto, a destrución de patrimonio, de zonas vellas. Ten que haber esa visión máis de país. Como valora a evolución na Galiza da arquitectura ao longo de todas estas décadas? Paradoxalmente, o estoupido da burbulla do ladrillo, a crise inmobiliaria, tivo algo positivo. Entre outras cousas, obrigou a tomar aire e ter que parar. E parar axudou a pensar no que se estivera facendo até ese momento. Cando hai un mercado inmobiliario moi voraz, que devoraba todo e que facía que de modo moi rápido se construísen barrios enteiros, non se pensaba o que se estaba a facer. Por iso este pararse a reflexionar foi moi bo, sobre todo porque colleu toda esa fornada de arquitectos novos con ideas que non estaban tan presentes na época da burbulla inmobiliaria, como é a sustentabilidade ou respecto ao patrimonio. Antes o importante era facer algo e facelo rápido. Agora o interese é facelo e que supoña un menor gasto de recursos. Xa non hai aquel diñeiro que había e iso obriga a repensar, a facer máis con menos. E niso estamos. Vimos dun ‘desenvolvemento nos anos 60 que mudou as cidades e o territorio e despois vivimos outro ‘desenvolvemento até o 2008 no que tamén se arrasaron barrios e cidades da man da burbulla inmobiliaria. Iso estoupou e ese parón xerou un clima no que hai pensamentos novos, diferentes aos da voráxine construtora anterior. Por exemplo, o respecto ao medio. Como ve a saúde actual da arquitectura na Galiza e cara a onde considera que vai ir? Creo que como país deberiamos estar máis próximos ao que está a pasar noutros países europeos, onde a arquitectura é unha profesión que acompaña máis no día a día as persoas. A arquitectura non debe estar só cando se constrúe un edificio novo, tamén cando se intervén sobre algo existente. A arquitectura debe estar cando se rehabilita, cando se transforma ou actúa nunha pequena obra. Debería ser unha arquitectura que estivese máis acompañando a sociedade, que estivese máis no día a día, tendo en conta que debería ter cada vez menos sentido construír edificios novos, podendo rehabilitar. O enfoque da arquitectura que vén ha de ser o da rehabilitación, o de traballar co existente. Unha arquitectura reparadora, máis cotiá e integrada na sociedade. Na Galiza temos miles de exemplos de patrimonio abandonado, dun valor inmenso e que poderían traballarse no canto de construír edificios novos. A arquitectura actual? Estase creando como base para desenvolver eses intereses que antes non había. Agora é máis habitual que haxa arquitectos interesados en traballar con madeira, arquitectos aos que lles importa moitísimo que un edificio respecte o medio, que se preocupan polos materiais cos que se traballa...Todo este debate, que noutros países leva anos, aquí chegou un pouco tarde mais vexo que está collendo pulo, mesmo a respecto doutros territorios do Estado español. Creo que temos moi boas condicións de saúde na arquitectura galega, por exemplo, na bienal de arquitectura a nivel de Estado español un gran número das mellores obras eran galegas. E aquí hai unha calidade que, creo sinceramente, supera a de moitos outros territorios. Como valora a existencia de Nós Diario como xornal íntegro en galego e en papel? É de valorar un medio cunha visión galega, de conxunto. É un exemplo de algo que temos neste país e que demostramos ao longo da historia: a capacidade de autoxestión, a capacidade de pór desde a base en andamento proxectos e iniciativas, tanto na cultura, na lingua, no patrimonio e tamén nos medios de comunicación. E Nós Diario nace diso, dese compromiso e responsabilidade coa construción nun país, e neste caso no ámbito mediático. Gosto del, atopo de todo, de cultura a movementos sociais, economía...