María Reimóndez, a púxil do feminismo

Quería comezar preguntándolle pola súa postura sobre a propia data do 25 de novembro. Entende que é necesario ter polo menos un día para vindicar a necesidade de loitar contra a violencia machista, ou dá preguiza que desde determinados ámbitos só se lembre a súa importancia neste día? Creo que estas datas son importantes porque, independentemente do que o resto da sociedade queira facer, son o momento no que nos unimos as mulleres que formamos parte dos movementos feministas para facernos visíbeis e, sobre todo, para amosarnos ás unhas ás outras que non estamos soas. Para min tanto o 8 de marzo como o 25 de novembro son esenciais para darlle visibilidade a unha comunidade que, ademais, é internacional. Se esta data saíu adiante foi grazas á presión dos movementos feministas do sur global e para min iso é o prioritario. Como ve no momento actual o feminismo? Hai certa reacción que non sei se é símbolo de que estamos avanzando ou debe ser un síntoma do que preocuparnos. Cre que estamos mellor ou peor que hai uns anos? É que non me gusta nada falar neses termos, porque creo que temos tamén unha visión moi patriarcal das cousas, con esa idea das loitas e de avanzar cando en realidade se algo nos ensinan os feminismos é que estamos ante un traballo permanente. Por iso eu sempre falo de sachar. Se agora nos poñemos con esa retórica de avances e retrocesos non imos facer nada relevante. Xa Susan Faludi falaba das vagas reaccionarias nos anos 80, na escrita de Backlash. É importante entender que os patriarcados van cambiando de estratexias e polo tanto os movementos feministas teñen que ir tamén mudando as súas, ampliando os seus suxeitos para intentar ser sempre máis inclusivos. É un proceso constante que se leva facendo durante moitos anos nos movementos do norte coa presenza das mulleres racializadas, das compañeiras trans ou das mulleres lesbianas ou bisexuais. Aí non hai avances nin retrocesos. Igual que no agro ou na casa, hai que traballar todos os días ou non chegaremos nunca a ningún sitio. Pero hai anos con mellor colleita que outros e momentos en que certas reaccións deberíannos facer estar máis alerta... Non estou de acordo. As mulleres vivimos en situacións de clases sociais moi diferentes, en lugares diferentes do mundo... As de Afganistán estaban nos anos setenta mellor do que están agora. Ou na nosa propia historia, houbo un retroceso coa Guerra Civil. Non podemos pensar que co paso do tempo as cousas teñen que mellorar e xa podemos pasar a outro tema, a vivir unha vida máis tranquila. Estar viva e ter unha conciencia crítica feminista implica estar sempre nese traballo que ademais é colectivo, porque en soidade é moi fácil desanimarse. Por iso é tan importante o 25 de novembro. Falaba da inclusión no movemento feminista das mulleres trans, que é unha cuestión que está xerando un debate intenso. É entendíbel para vostede ese rexeitamento tan visceral, sobre todo cando chega de mulleres referentes para parte do feminismo? O problema é que eran referentes con pés de barro. Agora ten moita visibilidade esa posición pero elas xa eran moi problemáticas a outros niveis, por exemplo desde o punto de vista do discurso colonial, do traballo man a man para combater o racismo, ou mesmo da autodeterminación dos pobos. Moitas das teóricas que, a nivel estatal, saíron a dicir verdadeiras atrocidades sobre o tema da lei trans, antes dixeran tamén atrocidades contra a autodeterminación de Catalunya, por exemplo. Hai eixos de privilexio aí que parecen estar moi conectados. Evidentemente, o feminismo non é homoxéneo, pero cre que hai quen tende a acoutalo á muller branca en boa posición social? Claro. Dentro do feminismo sempre houbo debates. Sobre a prostitución, por exemplo. Incluso sobre a presenza de mulleres non heterosexuais, como é o meu caso. Hai espazos onde esa presenza aínda custa... E non digamos nada doutros eixos como as mulleres con discapacidade. Como dixen antes, os movementos feministas teñen que ir ampliando os seus suxeitos e saíndo de definicións tan esencialistas. Pero son debates que se van dando e cos que hai que ir convivindo. Implicadas no Desenvolvemento ten ese obxectivo de globalizar a sororidade? Non. Implicadas no Desenvolvemento non é un intento de internacionalizar a sororidade senón de cambiar de posición. Aquí o problema é que ao mellor estamos buscando os nosos referentes en persoas que non deberían selo e estamos deixando de escoitar outras voces que están do outro lado das nosas economías, dos nosos estados de pensamento coloniais e brancos, e esas son as voces que non escoitamos. Entón, Implicadas no Desenvolvemento pretende ser un espazo de convivencia, de repensar cales son as nosas prioridades como feministas e que consecuencias ten iso para as nosas compañeiras do sur. Tamén está vinculada a A Sega, que vostedes mesmas definen como unha plataforma de crítica literaria feminista. Falta crítica literaria en Galiza? Porque salvo un par de sinaturas semella que a tendencia é máis a facer sinopses de libros, case sempre amábeis, que crítica no sentido literal. Tampouco estou moi de acordo con dicir que haxa un espazo de críticas benévolas, porque se o analizamos desde unha óptica feminista eu creo que hai un espazo moi tóxico e maioritariamente patriarcal onde as críticas que se fan, por exemplo, aos libros escritos por mulleres, non son nada benévolas. Se fas unha análise sistemática, e eu fíxena, esa imaxe amábel axiña desaparece. Partamos do debate de cal debe ser a función da crítica nun sistema literario como o noso. Ser críticas con algo non significa destruír os libros, insultar as autoras, facer comentarios sobre o seu aspecto físico. Iso non é unha crítica literaria. Aquí temos un problema moi grave con esa expresión repetida ata a náusea de que en Galiza as críticas son positivas. Para nada. A min téñenme insultado directamente. E, de feito, chama á atención o número de mulleres que deixan de publicar; teñen carreiras literarias moito máis interrompidas que os homes e un elemento importante é o maltrato da crítica literaria patriarcal. Cre que a razón fundamental de que as mulleres deixen de escribir son as críticas ás que, por outro lado, xa estamos bastante afeitas? Non cre que pode ter máis que ver coa diferenza nos roles e o reparto nos coidados? Loxicamente hai outras cuestións como a sobrecarga de traballo, pero a crítica non é un elemento menor. A sensación de minusvaloración do traballo, e de aí para arriba, é moi aguda no caso das escritoras e está moi estudada tamén. E aí a crítica ten un papel fundamental. A Sega ás veces tamén é bastante ácida, incluso cara a sinaturas femininas. Pero é que o problema non é ese. Moitas veces o problema que hai á hora de valorar textos de mulleres, sobre todo feministas, por parte da crítica marcada, é dicir, da patriarcal, é que carecen de ferramentas para analizar eses textos e presentalos publicamente. E niso consiste a crítica literaria. Non é un exercicio de mala uva, senón un exercicio rigoroso que, desde unha óptica explícita, debe transmitir á sociedade elementos que permitan facerse unha idea sobre unha obra antes –ou despois- de lela. O problema é que non se xustifique desde que óptica se está analizando un texto, que non saibamos que teorías ou que ferramentas se usan. Na Sega iso si que procuramos facelo. Temos unha base teórica e experiencial desde a cal analizamos o que lemos. Como xorde e como se van producindo novas incorporacións á Sega? Tampouco sei se me corresponde a min falar moito desta cuestión pero A Sega é un espazo seguro que ten unha parte de traballo pública pero que sobre todo ten unha dimensión interna, de apoio entre compañeiras. Non ten ningún status xurídico, somos un grupo que logo de analizar estas cuestións das que estamos a falar, considera que analizar está ben pero que tamén hai que facer, e aí xorde A Sega, do querer facer. É un espazo de apoio mutuo para ir dando saída a esas voces críticas que, sobre todo cando empezamos, non tiñan espazo nos xornais ou noutros medios, onde si están presentes os críticos patriarcais. E as vías de entrada son internas e de consenso. As persoas que estamos somos as que consideramos de que maneira queremos funcionar. Xa centrándonos na súa obra. Vén de ser galardoada co Premio Jules Vernes de literatura xuvenil por Furia. Entende a escrita para a mocidade de xeito distinto á destinada ao público adulto ou simplemente hai historias que lle apetece máis contarlle á xente moza? Eu procuro escribir sempre desde o respecto cara ao público lector e, desde esa perspectiva, para min, evidentemente, non merece menos o público xuvenil que o adulto, que é outra cousa da que habería moito que dicir con referencia á crítica. Parece que escribir para menores ten menos entidade que escribir para persoas adultas, que é unha cousa que persoalmente me irrita profundamente. A única cuestión é, como dicías, que hai historias que prefires contar para determinadas idades e, a partir de aí, as estratexias e as linguaxes literarias adoptan a súa forma. Unha das cousas máis salientábeis de Furia é que non hai temas tabú. Fálase da morte, da xestión da rabia pero tamén de desafiuzamentos ou das bandeiras que porta quen despreza a nosa lingua. Está claro que vostede non comunga, afortunadamente, con iso de evitar “politizar” as aulas. Parece que avoga máis por formar cidadanía crítica e non furtar á mocidade de debates que van influír na súa vida, non? É que a mocidade vive eses debates. Non son só receptoras das cousas, teñen as ideas moi claras en moitos sentidos. Eses temas están presentes en Furia porque están presentes na vida das persoas adolescentes, non hai outra intencionalidade. O que pasa é que estamos afeitas a que moitas veces a literatura vaia moi por detrás do que é a vida. Por outro lado, todos os espazos son políticos e a escola e os institutos de maneira sobranceira, como espazos de convivencia. Non hai nada máis ideolóxico que pensar que hai certos temas que non se deben tratar nas escolas. Vostede aparece como personaxe deste libro e nel xorde tanto a súa afección cara ao boxeo como a recente perda da súa nai. Foi unha catarse escribilo? Si hai un alter ego, pero simplemente como punto de partida. A dor da perda da miña mai, especialmente pola relación que tiñamos, non só polo apelativo social que implica esa palabra, forma parte da miña esfera privada, pero se me decidín a compartir, aínda que sexa parte desa experiencia, foi simplemente por acompañar as adolescentes, e esa é tamén a función que ten a personaxe na obra: acompañar a Cecilia, a protagonista. Foi o uso que quixen facer desa experiencia que foi tan sumamente dura malia tela vivido desde o privilexio da idade e dunha relación sumamente positiva coa miña mai, que non todo o mundo ten. Por iso fixen algo que nunca me gusta facer, que é poñerme a min como parte do relato. Máis por se axuda a alguén que por catarse... Si, para min a escrita nunca é un exercicio terapéutico. Paréceme moi ben que para outras persoas o sexa pero eu non vexo a escrita así senón como unha participación na sociedade. Se eu neste libro expoño parte da miña vida privada ten que ser por algún fin ulterior porque, por moito que a estes críticos patriarcais lles encante pensar que as mulleres só escribimos biografías, é moi raro que na miña obra haxa cuestións que teñan que ver coa miña vida. Son os premios, coma este, un xeito de compensar as dificultades que atopa quen escribe para manterse no sistema literario? Os premios son fundamentais. Escribir en galego ten moitas cousas positivas pero está claro que a parte económica non é unha delas. E eu falo desde o privilexio, teño pouco do que queixarme en comparación con moitas outras. Pero son consciente de que os premios son moi importantes, tamén, porque dan visibilidade, que nos libros en galego é ínfima. E iso non se lle pode achacar ás editoras, nin moito menos ás autoras. Se dou un paseo por Vigo, quitando un par de referentes como Cartabón ou Librouro, os libros en galego non existen nos escaparates. Os premios danlle un pouquiño máis de visibilidade, e iso tamén é moi importante. Cre que a cuestión de xénero tamén agrava as eivas no caso das autoras? Eu non teño queixa, pero insisto en que falo desde o privilexio, aínda que tamén é certo que é un privilexio gañado pola teimosía de seguir publicando durante xa máis de vinte anos, e a pesar dos moitos episodios de distintos tipos de violencia. Iso dá certa seguridade sobre outras escritoras que desgraciadamente ven as súas carreiras interrompidas, que son máis facilmente desanimadas. E aí tamén teñen peso as editoriais, que entenden que hai temas máis importantes que outros e, normalmente, a liña que separa uns de outros é unha liña de discriminación de xénero. O dos homes considérase universal e o que escribimos as mulleres, marxinal, secundario. Son cousas que foron evolucionando no mundo editorial pero aínda queda moito traballo por facer. Segue sendo complicado, por moito que nos queiran vender que agora as mulleres interesan. É unha cuestión de matemática pura: os homes publican máis, é indiscutíbel. Dá a Xunta da Galiza ao sector un apoio aceptábel ou hai que mellorar? O apoio é moi deficiente, creo que non hai moito que dirimir: unha Administración que actúa en contra da lingua na que se escriben as obras non vai apoiar a súa literatura. As evidencias da súa falta de apoio son múltiples. Foi vostede autora dunha biografía de Ana Pontón. Confía en que unha muller presidenta faría mellorar as cousas? O libro non é tanto unha biografía como unha conversa escrita entre as dúas que posibilita achegar á xente o seu pensamento político. E penso que ese achegamento sería unha garantía de ter unha presidenta na Xunta. Porque se a xente prestase máis atención ás ideas que se defenden e ás consecuencias de poder transformar certas políticas, Ana sería presidenta. Outra cousa é que a xente se vaia interesar por coñecelas. Iso non está na miña man, pero para min sería fundamental ter outras políticas públicas para o benestar das persoas, do medio e da lingua. Coido que é necesario un cambio de política.