Resistencia, alegría e disciplina

O encontro entre diferentes culturas constitúe a forma en que se foi construíndo a arte do século XX. Talvez o jazz sexa o xénero paradigmático no que se deu este proceso: unha cultura non hexemónica -a música negra dos Estados Unidos- foi desenvolvéndose nos guetos, asimilando, adoptando e modificando formas da música branca das elites, até que alcanzou unha complexidade que a transformaba nun artigo o suficientemente "respectábel" para que aquelas a adoptasen. Por suposto, este proceso non resulta inocente nin unidireccional, e mostra todas as contradicións que provoca a divisoria trazada entre arte popular e arte "culta": se por un lado serve de coartada para que o culto se gabe de cosmopolita, tamén introduce unha compoñente emancipadora desde a que afloran as relacións de dominación na sociedade. A danza contemporánea vén operando nos últimos anos como un excelente campo de probas neste sentido, con innumerábeis coreógrafos interesándose por danzas étnicas antes consideradas primitivas ou polas formas creadas nas subculturas urbanas, con frecuencia ligadas a aquelas duna maneira máis ou menos directa. A coreógrafa brasileira Alice Ripoll deita a mirada sobre unha forma de baile creada nas favelas de Río de Janeiro, o pasinho: unha especie de hip hop combinado con pequenas doses de samba, break dance, twerk ou popping. Zona Franca alude a eses espazos de liberdade que a creatividade dos pobos instala mesmo no medio das condicións máis adversas, neste caso as macrofestas populares organizadas en barrios marxinais, alleas á represiva oficialidade do Goberno de Bolsonaro. Trátase, por unha parte, dun eloxio da alegría que funciona como unha "resistencia pasiva" que antepón como baluarte ante o fascismo a celebración do corpo, do erotismo aberto, do sentido de comunidade como antídoto contra a voracidade do consumismo. Mais tamén serve para infiltrar un discurso sobre a vida na favela, sobre as aspiracións dunha mocidade que ten practicamente todos os camiños coutados: futuro, política e exclusión son conceptos que conviven co espírito festivo que impregna toda a peza. Porén, existe outra compoñente máis interesante que matiza a aparente inxenuidade do proxecto. Ripoll é unha coreógrafa experimentada que logra darlle unidade a toda esa zaragallada de estilos que se encontran no pasinho: detrás da exhibición de movementos espectaculares e provocadores, adivíñase unha arquitectura estrita que respecta as figuras e patróns clásicos, o deseño de liñas e diagonais e, especialmente, un dominio do espazo moi planificado. O cal, se cadra, insinúa que a resistencia debe exsudar alegría, mais tamén unha imprescindíbel disciplina.