A descoberta de devir galega: a voz singular de Luísa Villalta

Parabéns á Federación de Asociacións Culturais GALIZA CULTURA pola organización deste convivio de celebración dunha compatriota ilustre, dunha grande escritora como LUÍSA VILLALTA, no vixésimo aniversario do seu falecemento. De maneira especial, cómpre nomear a Asociación Cultural Alexandre Bóveda e a Asociación Cultural O Facho, da Coruña, a Asociación Irmáns Suárez Picallo, de Sada, e a Asociación de Escritores en Língua Galega, que tamén se preocupou desde ben cedo en manter e difundir a memoria da escritora, seguindo a máxima da nosa autora fundacional, a que dá nome a este cálido teatro, cando afirmou que é o silencio irmán da morte. Contra o silencio e a desmemoria reunímonos hoxe aquí, e todo o público que nos acompaña dá fe deste empeño colectivo, desta necesidade como galegas e galegos do século XXI. Acabamos de ouvir unha mostra da mestría poética de Luísa Villalta, nas magníficas voces de quen a amou e acompañou en vida. É unha das faces singulares do poliedro que representa a obra da nosa autora. Todas as artes son amigas e quen intentar separalas acharase moi lonxe de as coñecer. Así o proclama a tradición clásica grega e así o recorda Verlaine nun poema das súas Poésies mêlées (1887). Ambos coñecía a nosa escritora e ela aplicou a si propria tal máxima: música e musicóloga, intérprete profisional de violino, poeta, dramaturga, narradora, ensaísta, tradutora, crítica literaria, lusófila, articulista... E, como non, docente, pois esa foi a profisión que escolleu como vocación e como modus vivendi e á que dedicou moitos dos seus afáns. Incompleto ficaría este apurado perfil se non citásemos unha outra manifestación do seu curriculum como activa galega, como galega consciente desexosa de o exteriorizar: o seu compromiso patriótico e a súa constante actividade a prol do suxeito colectivo e da necesidade de defensa de país e da participación na mobilización social. Quince anos pontúan o seu nome público, a súa revelación como escritora. Lembremos que o tempo vital plenamente adulto e o tempo que comprende a súa produción coinciden cunha “pinza” política de enorme contundencia anti-galega, baixo a presidencia da Xunta de Fraga Iribarne e a alcaldía desta cidade ocupada por Francisco Vázquez. Anos en que, sen abandonarmos moitas dimensións culturais, tiñamos que bater unha e outra vez contra o muro do topónimo españolizado e proclamarmos a evidencia: A Coruña chámase A Coruña. Anos de encapsulamento e redución sectaria do uso do galego (que familiar nos resulta isto, 30 anos despois!), da máis burda e inclemente persecución do que non coubese no clientelar recinto autoanémico. LUÍSA VILLALTA formou filas na contestación nacional a toda esta ignominia: como afiliada do Bloque Nacionalista Galego, en concreto desde o 4 de Febreiro de 1992 (en cuxa ficha, por certo, definiuse, na epígrafe “profisión”, como escritora); como asociada da Mesa pola Normalización Lingüística; como promotora do Foro da Cultura Galega; como directiva da AELG e participante en encontros galegos e internacionais, como colaboradora durante dous anos longos, até a súa morte, no semanario A Nosa Terra, que editou postumamente, en 2005, o seu Libro das colunas. A maior abondamento, lembremos as editoras que acolleron a súa obra: Ediciós do Castro, Laiovento, Sotelo Blanco, Espiral Maior, Cadernos da Escola Dramática Galega, A. C. Alexandre Bovéda..., isto é: liberdade de pensamento e liberdade de expresión, para aquén e alén da normativa oficialista e da normativa política. Sempre na compaña amiga e protectora de Francisco Pillado e Manuela Vega e das fillas de ambos. Para alén do seu excelente oficio como dramaturga (Alexandrina Fernández Otero e Lino Braxe editaron a súa obra teatral en 2018), como poeta, como narradora, quero subliñar a súa intelixencia como crítica literaria e, asemade, como cronista da actualidade, co mellor oficio de xornalista. É unha delicia reler aquelas colunas quincenais d’A Nosa Terra: na primeira (4 de Xaneiro de 2002) pergúntase mesmamente polo receptor da litaratura galega e conclúe: “Se a literatura tivese o tratamento social e educativo debido, non estaría mal un país todo de escritores reais e de escritores en potencia, que fixesen da lectura unha reescrita. Iso sería acadar un altísimo nivel cultural. Iso sería acadar unha poboación crítica e creativa. Iso sería saber ler e reescribir o mundo”. E a derradeira, o 4 de Marzo de 2004, titulada “Cultura, cultureta, culturalismo”, a reivindicar o non á guerra ou a defensa do dereito de autodeterminación. Como é ben clarividente un seu ensaio pouco coñecido, publicado nun volume colectivo arredor de Virxinia Woolf, en 2003, e titulado: “Por que os homes non nos len (a difícil homologación da literatura escrita por mulleres)”: “A androxinia –escrebe– é un viver holístico que instaura no mundo a orde holística que precisa, onde nada dos sexos pode ser, portanto, alleo a cada un dos sexos”. Para titular esta miña intervención utilicei o título lapidario dun clásico galego, Xosé Chao Rego, que publicou hai 40 anos o libro Eu renazo galego. Coido que é aplicábel a LUÍSA VILLALTA: ela, como tantos de nós, tamén renaceu galega, á calor da apropriación da lingua, do seu uso e da súa defensa, e con ela, do coñecemento da súa nación, do país negado co que ela se identificou. Benquerida Luísa, Luisísima, como te eu chamaba, longa vida á túa memoria, á leitura da túa obra, á música e á literatura galega que tan ben serviches! Obrigada a todos vostedes pola atención prestada.