O Campo das Laudas: construíndo memoria pedra a pedra

Imaxino o Campo das Laudas así transcorran mil anos, cando das pedrafitas tan só dean testemuño as moutas de colmatación. De ter desaparecido toda documentación impresa e borrado todo rastro da internet, os arqueólogos do futuro, esporeados polas evidencias do xeorradar, espátula en riste, exhumarán naquel lombeiro de Cerdedo cando menos vinte e dous monólitos graníticos que, esquecidos no discorrer dunha nova vagada de escuridade, mostrarán pola contra a súa retorneada beleza, plasmada por mans expertas no folio perdurábel da pedra. A zuna dos axentes erosivos fora quen de luír parcialmente a talla, porén, os restos de pintura vermella, conservada no suco das inscricións, e as adiantadas técnicas fotogramétricas permitiranlles aos epigrafistas facerse unha coherente composición de lugar. Non quedará constancia nin do anónimo escultor nin da comunidade organizada –e non ágrafa– que, por ignotas motivacións, levou a termo aquel aliñamento lítico, que os expertos catalogarán como santuario rupestre. Así e todo, nos confíns da heliopausa, para curiosidade e controversia das civilizacións alieníxenas, o disco da Voyager I manterá incólume o legado milenario do Campo das Laudas. Na outra beira do océano espazo-tempo, deducirán, quizais, os cósmicos descifradores que a mensaxe contida na botella aludía a un tal capitán Gosende, adaíl matusalénico que nun chiscar de séculos, chefiando as milicias de Montes, ora axotou da Coruña as hostes do corsario Drake, ora, catrocentos anos despois, xuntou estelas de louvor nun pasteiro de Cerdedo. Aqueles milicianos atemporais deran escorrentado o invasor e, así mesmo, rendéranlle tributo aos valedores da República que, nun curruncho do universo, combateran o lado escuro das forzas imperiais. O Campo das Laudas, baluarte contra o esquecemento, mira en fite a Cerdedo. O memorial inaugurouse no ano 2016 na Fontedorraca, predio verdecente das Raposeiras (Meilide), oitenta anos despois do golpe de Estado fascista e do inicio da Guerra Civil. Hogano, cumpridos case noventa anos da sublevación das dereitas, o pobo de Cerdedo segue sen coñecer nin propiciar a alternancia política no seu territorio. En corenta e seis anos de democracia, Cerdedo continúa sen satisfacer a débeda de gratitude contraída cos veciños que, na rebelión do 36, se ergueron en defensa da legalidade e da soberanía popular. Dezaseis anos despois de aprobada a Lei de Memoria Histórica, as autoridades perseveran tendenciosa e obstinadamente en conculcar o que é xusto e, así mesmo, lexítimo. O inmobiliario cerdedés aínda exhibe trinta e catro emblemas fascistas: no núcleo de Cerdedo, unha rúa loa a figura de quen foi alcalde franquista e xefe local de Falange; no muro norte da igrexa parroquial, en mármore branco, enxálzase unha partida de fascistas. Adscribir o Ecce Homo á ideoloxía de torturadores e asasinos é puro paradoxo. Dende a nosa trincheira animamos as máis asociacións ou colectivos memorialísticos do país a inventariar, parroquia a parroquia, concello a concello, a simboloxía fascista existente e a instar a súa pronta eliminación. Os inicios Desoídas durante anos as nosas reivindicacións, fartos de tamaña impostura, o colectivo Capitán Gosende determinou instalar, en lugar preeminente, un memorial dedicado ás vítimas do franquismo en Cerdedo. O libro Así aprenderán a non ter ideas. Agrarismo, caciquismo e República en Cerdedo (Ed. Morgante, 2016) forneceunos de documentos e argumentos abondos para esixir xustiza, verdade e reparación. Botaba a andar o Proxecto Campo das Laudas. Os obxectivos Os obxectivos que se perseguen son, basilarmente, dous: por unha banda, redimir as vítimas do xenocidio franquista e resarcir as súas familias; pola outra, actuar de dedo mostreiro e acusador cara a unha autoridade local, partidaria, partidista e prevaricadora. A maiores, o recinto do Campo das Laudas vénse empregando como aula de interpretación da represión, xa que, lauda a lauda, as persoas alí recordadas son paradigma das diferentes mortes que o fascismo aplicou sobre os seus opositores: o "paseo", o fusilamento tras xuízo fraudulento, o exilio forzoso e sen retorno, a privación de liberdade, o ostracismo, a subxugación, a difamación, a humillación e o maltrato sostidos no tempo... Excursións escolares e grupos de adultos, vindos dos catro puntos da Galiza, son recibidos no Campo das Laudas e atendidos polos guías voluntarios. Armámonos de razóns contra a ignorancia e o esquecemento. Ano a ano, a herbeira do Campo das Laudas, onde non deixaron de pacer as cachenas de Nucho da Revolta, vai adquirindo a fasquía dun cemiterio laico e as connotacións dun lugar sagro. No Campo das Laudas propíciase a concordia e a reconciliación reafirmándonos sen complexos na superioridade moral da esquerda. A súa privilexiada situación, nunha concorrida encrucillada de camiños, outórgalle a nosa iniciativa a visibilidade e vistosidade necesarias, arrostrando o silenciamento e a refractariedade institucional. O compromiso de Capitán Gosende O proxecto Campo das Laudas, que ha medrar sen présa pero sen pausa, responde ao compromiso firme e non tutelado do colectivo Capitán Gosende: Facer é o mellor xeito de dicir. Fai máis quen quere ca quen pode. Nós non vivimos disto, vivimos para isto. Da tropa dos Gosende, cómpre destacar a ardencia increbantábel de Alicia Garrido, Juan Soto, Fernando Salgado, Manuel Fortes, Carme Cortizo, Mar Gómez... No eido da investigación, tres dos membros do colectivo publicaron xa cinco ensaios verbo da represión en Cerdedo, na Illa de Arousa (Pontevedra) e en Ribas de Sil (Lugo): Así aprenderán a non ter ideas (Solla, C., 2016); 1.306/36 (Salgado, F., 2018); José Darriba Puente, o fillo da Licha. Memoria dun fusilado (Garrido, A., 2021), Papel de estraza (Salgado, F., 2021) e O Campo das Laudas. Alcouve da Memoria en Cerdedo (Solla, C., 2022). Así e todo, nada do conseguido sería posíbel sen a colaboración entusiasta e xenerosa do canteiro e escultor, xamarúa Marcos Escudero. Ser beneficiarios da súa amizade, da súa mestría e da súa sensibilidade, aquilatadas ao longo dos anos, posibilitou xaora a consecución das metas propostas. Andi mercias, vuxa de arrías! A risco de esquecer outras moitas mostras de adhesión, desexo salientar o apoio do músico Xoán López, gaiteiro oficial do Campo das Laudas; autor dunha peza en tres tempos ("saúdo, ofrenda e despedida") que, composta ex profeso, serve de marco ás cerimonias de inauguración. Tamén nos favorecemos da froitosa e feliz irmandade coa asociación Vagalumes da Estrada: Xoán Carlos Garrido, Raquel López, David Otero... O historiador Xosé Álvarez Castro, o editor Moisés Barcia, o fotógrafo José Luiz Oubiña, o debuxante Martinho Picallo, pródigos e desprendidos, achegaron oportunamente as súas contribucións. Ano a ano, arredor das laudas congrégase máis e máis xente, seareiros vindos dos catro puntos da Galiza (de Cerdedo, poucos). Ás veces, gozamos da compaña dos familiares das vítimas; ás veces, a súa ausencia é delatora. A comunidade é convocada días antes, sen data estabelecida, verán ou inverno, cando o permite a meteoroloxía e as posibilidades económicas. Os actos celébranse sempre en domingo, ás doce do día, para que as campás de Cerdedo dobren e repiquen polos seus veciños privados de honras. Tras a solemnidade, organízase entre os presentes unha poxa de libros, pois as nosas publicacións son a fonte de financiamento deste proxecto autosustentábel. Acabadas as existencias, a xornada remata cun xantar de fraternidade na comarca de Montes, xa que, cada pedra chantada na campa é motivo de festa e celebración. Homenaxeados no Campo das Laudas: A lauda número un, inaugurada o 10 de decembro de 2016, honra Xosé Otero Espasandín. Mestre, poeta, misioneiro pedagóxico, escritor, divulgador científico. Tras o golpe de Estado foi expulsado do corpo docente, incluído na lista negra dos fascistas, refuxiado en Francia, confinado nun campo de prisioneiros, exiliado en Inglaterra, Arxentina e Estados Unidos, periplo sen retorno; difamado. A segunda (2017) é para Antonio Sueiro Cadavide. Canteiro, gaiteiro, líder agrarista, alcalde republicano de Cerdedo. Incluído na lista negra dos fascistas, condenado ao ostracismo e á insignificancia, foi obxecto de infamias e sancións económicas. A terceira lauda, 2018, foi para Francisco Varela Garrido, 'Pancho'. Comerciante, xornalista, activista, secretario do Concello. Foi encarcerado, xulgado en consello de guerra; condenado a pena de morte nun xuízo fraudulento. En 2019 situáronse as laudas en recordo de Xosé Torres Paz , carpinteiro, concelleiro, asasinado e declarado en rebeldía despois de morto; e para Martiño Ferreiro Álvarez, construtor, concelleiro, combatente antifascista, refuxiado en Francia, confinado nun campo de prisioneiros, combateu os nazis na resistencia francesa. Detido, torturado, morto en Mauthausen. En 2020 púxose a lauda para Manuel Garrido, 'O Resucitado', canteiro; e a súa dona, Esperanza Barros García, labrega. Tras o golpe el foi obxecto de tentativa de asasinato; dado por morto, agochouse, foi delatado e encarcerado. Ela sufriu malleiras, coaccións, vexames... En 2021 chegaron as laudas de Xosefa Rivas e os cinco Ventín. A ela, tras o golpe, matáronlle, sendo viúva, todos os fillos. Foi obxecto de coaccións e vexames. Perfecto (cuñado de Xosefa), Manuel, Erundino e Olegario Ventín (fillos de Xosefa), foron detidos e fusilados. Ramiro Lois (curmán dos anteriores) foi obxecto de "saca" e asasinado. En 2021 inaugurouse a lauda en honra dos canteiros Francisco Arca Valiñas, Secundino Bugallo Iglesias, Xerardo Bugallo Lois, asasinados polos franquistas, e Roxelio Arca Rivas, fillo do primeiro, combatente do Exército republicano; detido, confinado nun campo de concentración. En 2022 foron as laudas ao mestre Francisco Varela Buela, detido, encarcerado, obxecto de extorsión, condenado a cadea perpetua nun xuízo fraudulento; e para Xosé Cortizo González, carpinteiro asasinado. A última lauda, a 11ª, inaugurada o 24 de setembro deste ano, lembra Luciano García Ventín. Carpinteiro, líder agrarista, 1º tenente de alcalde. Foi detido, xulgado en consello de guerra, condenado a prisión nun xuízo fraudulento. Este mesmo día, membros do colectivo Capitán Gosende fincaron no Campo das Laudas o mastro no que, dende entón, ondea ao vento a bandeira da Galiza co escudo deseñado por Castelao: "Denantes mortos que escravos". Cando nós calemos, han berrar as pedras. Medre a Memoria no Campo das Laudas! Máis 11 novas laudas Após a inauguración en setembro da 11ª lauda, xa está preparada a seguinte, en honra de Manuel García, músico e hostaleiro; e de Manuel Sueiro, mestre. A décimo terceira será en memoria de Otilia Fernández e Manuela García, labregas. Virá despois a de Herminio Gaiteiro e Xosé Plata, canteiros. A lauda número 15 honrará Euloxio Mosquera, Xosé Paz, correspondente de prensa; e Benxamín Troitiño, canteiro. A lauda 16 será para Carme Monteagudo, labrega, e Elvira Quibén, taberneira. As seguintes homenaxes levan na memoria Manuel Tato e Darío Tato Fernández, canteiros; Carolina Camiña, mestra; Carme Camiña, boticaria; Helena Bugallo, mestra, Ánxel Bugallo, boticario, Severino Bugallo, panadeiro, Sabino Bugallo, taberneiro, Manuel Gamallo e Casimiro Cortizo, labregos; Xesús Bugallo, labrego, Teófilo Otero, canteiro, Isolino Raposeiras, canteiro, e Benigno Simal, canteiro. A lauda 22 honrará todas as vítimas da barbarie fascista.