Mover os marcos

O Conde, veciño da aldea de Trasmonte en Vilachá, conta como en tempos ía cunha burra facer augardente subindo polo Lor ata Salcedo. "Habíache boas viñas alí. A da Casa da Genara daba catro potadas", conta. Nos probables cincuenta anos que pasan entre o pote itinerante do Conde e o día de hoxe, Trasmonte e o seu viñedo están amparados pola Denominación de Orixe (DO) Ribeira Sacra mentres que das viñas de Salcedo, na zona das Laceiras e As Caselas, só quedan os esqueletos das súas muras entre a vexetación de ribeira. Entre os dous puntos, apenas 2.500 metros, mais Salcedo ficou fóra dos trazados das zonas de amparo da DO. Por que se puxo aí un marco? Probablemente porque nalgures había que poñelo e, sobre todo, porque cando se inician os procesos para crear "Viños da Terra Ribeira Sacra", xerme da actual DO, a viticultura en Salcedo era inexistente ou residual. Os viticultores xa marcharan. Dende 1996 a DO tivo un enorme impacto no territorio e a súa marca, Ribeira Sacra, foi todo un éxito. Tal e como recoñece Mouriño Cuba, pai da DO, "unha combinación imaxinativa" leva a cambiar o Rivoira da documentación medieval por Ribeira, creando un nome paraugas para denominar unha zona vitícola de gran diversidade, aliviando as tensións territoriais e persoais á hora de procurar un nome. Unha marca coa que todos os incluídos nela se sentían cómodos. A popularidade foi a máis e ademais de denominar unha zona vitícola, pasou a denominar, no imaxinario, un territorio composto polos concellos que teñen ribeiras amparadas na DO. A nivel administrativo, as bisbarras seguen a ser Terra de Lemos, Chantada, Quiroga, etc. mais a nivel informal, pertencen á Ribeira Sacra, polo menos dende fóra, xa que non existe como tal unha identidade de Ribeira Sacra. A nivel administrativo, onde si se recollen oficialmente representantes dos 26 Concellos, coincidentes co xeodestino, é no Consorcio de Turismo, polo que Ribeira Sacra pasa a ser unha etiqueta turística dende 2005. O Consorcio ampliou os seus marcos neste 2023 aceptando catro novos concellos, amosando que Ribeira Sacra é un concepto en constante cambio. Patrimonio O seguinte elo é a evolución do concepto a candidatura a Patrimonio da Humanidade, creándose deste xeito novos marcos específicos. Estableceuse unha zona de amortecemento, zona de máxima protección que, basicamente, son as ribeiras muradas e os mosteiros máis importantes. Nunha segunda área de protección está o territorio total das parroquias que "tocan" zona de amortecemento e nunha terceira, os Concellos que teñen zona de amortecemento. As terrazas de cultivo da zona das Laceiras, na ribeira do río Lor, foron datadas no século VII e XIII da nosa era O pasado agosto presentamos na Semana Cultural de Salcedo, no marco do proxecto de arqueoloxía de aldea Penas do Castelo, un estudo que inclúe datacións por Carbono 14 das terrazas de cultivo da zona das Laceiras, penduradas na ribeira do río Lor. As terrazas foron datadas no século VII e XIII da nosa era, resultando ambas mostras medievais aínda que cunha diferenza de séculos considerable. Ademais, a revisión documental, ofrece un documento do século IX no que uns nobres doan ao monarca as vilas de Salcedo, Domiz e Vilachá "coas súas viñas". Outro documento do século XII confirma a existencia dunha granxa cisterciense en Salcedo propiedade de Montederramo. A investigación toponímica coa veciñanza situou o topónimo Vilachá na bocarribeira do río Lor, moi perto das terrazas datadas. Tamén se localizou no mesmo punto, un topónimo "granxa". Con este estudo quedaría probada a medievalidade das muras vitícolas salcedás e a vinculación de Salcedo cun importante centro de poder como é o Mosteiro de Montederramo. Establécese un novo marco de coñecemento. Humanidade Os marcos móvense. Os do coñecemento tamén, por iso, é interesante instalar o debate de se resulta conveniente mover os marcos da DO se é que hai algún viñateiro interesado en recuperar as terrazas salcedás e se o viño resultante está dentro dos parámetros exixidos polo Consello regulador. Cabe preguntarse tamén se é interesante ampliar un par de quilómetros a zona de amortecemento para incluír as muras medievais de Salcedo. A candidatura veríase reforzada coa inclusión de importantes elementos patrimoniais como alvarizas, canalizacións, soutos, elementos de minería, o xacemento de Penas de Castelo, e, sobre todo un elemento da magnitude do Oso de Salcedo. Sería importante dende o punto de vista da candidatura mais tamén dos propios elementos, que acadarían unha maior protección. Mais a candidatura é un trinomio: territorio, patrimonio e humanidade. Hai que ver se isto pode ser o inicio dunha mudanza do marco conceptual co que se adoitan entender este tipo de procesos e, se o proxecto salcedao serve, para que dende a Administración se inicien procesos de escoita coas veciñanzas afectadas. Comezar a preguntar se a humanidade que habita o patrimonio quere ser Patrimonio da Humanidade e de que xeito.