Desigualdade, consumo e sostibilidade

Polo que atinxe á reprodución e acumulación do capital, o consumo desempeña un papel salientábel na realización do valor das mercadorías. Na sociedade capitalista é no acto do consumo onde se produce o beneficio para os donos dos medios de produción. A lóxica do capital conduce a privilexiar un modo de satisfacción exclusivamente a través do mercado. Polo tanto, non debe sorprender que na axenda neoliberal, alén de procurar o enfraquecemento do Estado de benestar, o fomento do consumismo exacerbado constitúa unha das principais prioridades económicas. Este modelo consumista, presentado como a principal vía cara á felicidade, fai que vivamos na obsesión por unha economía liderada por consumidores na que o suntuoso tren de vida dos ricos e poderosos, no canto de espertar crítica e indignación, nos insire nun alienante goce vicario a través da contemplación do dispendio e da ostentación dos poderosos. A estimulación do consumismo irracional é inseparábel dun modelo extractivista, tanto de rendas como de recursos naturais, no que as necesidades persoais e os bens son obxecto da cobiza inesgotábel do mercado. Pensemos por un intre na actual vaga inflacionista. Nun principio esta foi atribuída ao incremento do prezo dos produtos básicos e da enerxía provocado fundamentalmente tanto polas interrupcións na cadea global de subministros, por mor da pandemia, como polas medidas sancionadoras, por mor da guerra de Ucraína, ignorando que a tendencia inflacionaria xa agromara con anterioridade. No entanto, a propia OCDE xa recoñeceu que o afán de beneficios empresariais está a ser un factor significativo neste actual crecemento do custo da vida. Expresado con outras palabras, podemos dicir que gañan os que impoñen os prezos e perden e sacrifícanse aqueles consumidores cuxos salarios dependen do mantemento da taxa de ganancia. Faise necesario recuperar o debate crítico sobre a diferenza entre as necesidades humanas e o modo de satisfacelas O relato neoliberal agacha que a mercantilización das relacións humanas e a procura exclusiva de beneficios impulsan unha dinámica de competitividade desapiadada e de innovación acelerada que, mediante o acurtamento do ciclo de vida da mercadoría e da introdución de mecanismos legais para a apropiación do común, non fan máis que agudizar a desigualdade social, a crise ecolóxica e o esquecemento dos valores democrático. Estamos a asistir a unha dinámica suicida, na que a vida humana e non humana, así como os ecosistemas nos que esta se desenvolve, só semellan ter valor en canto produtos de consumo capaces de seren integrados dentro do mercado e da produción capitalistas. Desigualdade e estrago medioambiental Neste modelo incentivador do consumo, a desigualdade na distribución da riqueza vai ligada ao estrago medioambiental. Pode caber algunha dúbida acerca de que o estilo de vida dos ricos e privilexiados, cos seus iates, automóbiles, mansións, avións privados e todo tipo de bens de luxo, xunto con comportamentos e actitudes de desbarates e derramas non supón unha inaceptábel utilización e malversación de recursos causantes de emisións contaminantes equivalentes aos de miles de persoas correntes? En realidade, o 10% máis rico da poboación mundial é responsábel de perto do 50% de todas as emisións de gases de efecto invernadoiro. Xa simplemente o 1% máis rico é responsábel de máis do duplo de emisións que as de todas as persoas que conforman a metade máis pobre da poboación do planeta. Unha metade de miles de millóns de seres humanos que só xeran arredor do 7% do total destas emisións e que son os máis vulnerábeis fronte os efectos adversos do cambio climático. Estamos pois a falar dunha fenda global que, con variacións e particularidades, tamén se reproduce ao interior de cada país, fundamentalmente nos máis neoliberais. Nesta tan cacarexada “democracia de consumidores”, as opcións que determinan as condicións de existencia, as decisións sobre os modos de satisfacer as necesidades, a distribución da riqueza ou o destino dos recursos fican fóra da deliberación democrática. Faise, xa que logo, necesario recuperar o debate crítico sobre a diferenza entre as necesidades humanas e o xeito de satisfacelas, mais sen recorrer paternalismos e moralinas. Non se trata de predicar a austeridade para os de sempre, mantendo as estruturas de apropiación, desigualdade e privilexios dunha minoría, senón de fomentar accións de consumo consciente e de compromiso político a fin de procurar construír as bases materiais que posibiliten outras opcións e outras relacións sociais.