Eduardo Soutullo: compor de Galiza ao mundo

Contando cunha traxectoria de máis de 30 anos no mundo da música sinfónica, que supón para vostede recibir o Premio Nacional de Música? Loxicamente supón unha grande alegría saber que vas ser galardoado co que está considerado como un dos premios máis importantes dentro de calquera dos postos que hai no mundo da música. En segundo lugar, tamén hai unha certa sorpresa e moita alegría porque dá a casualidade de que son o primeiro galego ao que recoñecen co premio dentro desta especialidade de composición. Creo que xa ía sendo hora, porque levamos xa suficientes décadas de premios de composición como para que non houbera ningunha figura da Galiza entre eles. Ao final isto supón un orgullo evidentemente para min, mais tamén para toda Galiza porque é unha maneira de recoñecer a música que se está a facer aquí. Máis que contarllo eu a ninguén, despois do anuncio por parte do Ministerio de Cultura xa non me deu moito tempo porque comezaron varios días sen parar de recibir chamadas. —Un dos aspectos que salientou o xurado á hora de anunciar este premio e con respecto á súa traxectoria foi a estrea da súa cantata Threnus Helianthuses (O queixume dos xirasois) en San Petersburgo (Rusia) o pasado mes de setembro. En que momento se decidiu a facer esta composición? Creo que foi máis ou menos arredor de marzo de 2022 cando vin na prensa a convocatoria dun concurso a nivel internacional na cidade rusa, de maneira que as seis obras finalistas se estrearían na Gran Sala da Orquestra Filharmónica de San Petersburgo. Isto coincidiu coas terríbeis noticias que ían chegando da invasión de Ucraína, polo que a idea xa me veu á cabeza nada máis ler esta convocatoria. Así, propúxenme, por todos os medios posíbeis, facer unha obra que denunciara a invasión do país veciño polo que estiven tamén dándolle moitas voltas até atopar a maneira de facelo. Claro, tiña que buscar unha maneira sutil ou encuberta porque o concurso está pagado integramente polo Ministerio de Cultura, é dicir, polo Goberno ruso, e dubido bastante que foran aceptar unha obra que abordara de maneira directa esta cuestión. En primeiro lugar púxenme a buscar un texto de autoría ucraína que falara sobre a invasión rusa e o certo é que non foi difícil atopar a obra de Lesya Ukrainka xa que no seu país é o equivalente a Rosalía de Castro na Galiza, facendo unha analoxía cun exemplo que sexa facilmente recoñecíbel aquí. É quizais a poeta máis importante do século XIX e grazas a este proxecto puiden coñecer a súa obra, xa que antes non tivera a sorte de saber dela. Utilicei os versos do seu poema máis famoso, Contra spem spero (Espero contra toda esperanza) e tamén algunhas estrofas doutros poemas porque denunciaban precisamente a opresión do Goberno do tsar Nicolás II na época que lle tocou vivir. Ao final, polo que lin sobre a situación actual, xa desde a época dos tsares Rusia tivo un interese especial en Ucraína, chegando incluso a considerala unha provincia aínda despois da disgregación da Unión Soviética e da súa proclamación como país independente. Parece que a cousa non cambiou moito. Rematei de compor a obra en maio do ano pasado e á hora de enviala tamén tiven que facer algunhas modificacións de maneira que puidera pasar os filtros, por dicilo así. O título da partitura, en latín, fai referencia aos xirasois, a flor nacional de Ucraína, e os versos utilizados están traducidos ao inglés, mais tiven que quitar o nome de Lesya Ukrainka da partitura para poder camuflar toda a composición. Non obstante, en Ucraína todo o mundo o entendeu porque sería como se nós escoitásemos o poema Negra sombra de Rosalía traducido a outra lingua. Saberíamos inmediatamente quen é a autora deses versos e os temas aos que aluden ou que se tratan neles. —E a pesar de todo a obra estrouse na cidade rusa, como era a súa intención inicial. Si. Foi tamén un proceso complexo. Entrar e, especialmente, saír do país é moi difícil, por non dicir imposíbel. Desta maneira, eu non puiden viaxar a Rusia e tivemos que atopar unha maneira de traballar que fora útil e efectiva para todas as partes. O bo deste festival é que estaba moi ben organizado e pensado para poder emitirse a través da rede a todo o mundo e en alta calidade. Grazas a esta dinámica que xa tiñan eu tamén puiden seguir os ensaios da obra e ir falando simultaneamente co director da orquestra así como cos cantantes. Finalmente, o proceso foi bastante similar a calquera ensaio presencial que podería facer aquí por exemplo coa Orquestra Sinfónica de Galicia. O concerto final, que foi celebrado o 15 de setembro, tamén o seguín en liña e de feito aínda está enteiro na páxina web do concurso para que todas as persoas que queiran poidan velo. —Despois desta estrea, chegou a producir e publicar unha curta documental, Un cabalo de Troia ucraíno entra en Rusia, coa explicación detrás da obra e da súa estrea. Cales foron os motivos detrás disto? Isto foi sobre todo a miña maneira de deixar claro todo este proceso que acabo de relatar sobre a intención orixinal da peza e o transcurso da súa composición. Tal e como está a situación entre ambos os países, cando se publicou a noticia, tanto en España como fóra, de que eu fóra galardoado cun premio en Rusia recibín unhas cantas mensaxes bastante desagradábeis sobre como me atrevera a estrear unha obra alí tendo en conta todo o que estaba ocorrendo. Claro, eran persoas que non leran a noticia completa e que só se quedaron co titular. Por iso, para deixalo claro, decidín contar todo o proceso así como incluír un pequeno anaco do concerto de maneira que todo o mundo puidese velo e ademais entender o contexto no que se produciron estes feitos. —Cre que é habitual quedar só co que pon o titular? Baixo o meu punto de vista e experiencia creo que, lamentabelmente, vivimos nunha sociedade que si, vive a golpe de chío, tendo en conta ademais que non son moitos caracteres, e o resto da noticia pasa desapercibida. Tristísimo. Até non hai moito había un presidente nos Estados Unidos que gobernaba a golpe de chío, o señor Donald Trump. Quero dicir que non fai falta engadir moito máis. É como todo o que acontece coas fake news e o non contrastar as informacións que aparecen nas redes sociais. —Outro dos aspectos que salientou o xurado foi o unánime recoñecemento internacional que recibe a súa música. Botando a vista atrás a toda esa traxectoria, hai algún momento que lembre de maneira especial? Claro, isto é un pouco como cando se lle pregunta a un pai ou a unha nai cal das súas crianzas é a súa favorita. É unha pregunta complicada de contestar porque, para min, cada obra e incluso cada concerto é como un fillo e os queres, aínda que de maneira diferente. Pensando un pouco en San Petersburgo si que un dos momentos que máis me marcaron foi cando puiden visitar a cidade no ano 2008. Fora finalista na Competición Internacional Profofiev, que se leva a cabo coa mesma orquestra e na mesma sala na que se celebrou o concurso do pasado ano. Marcoume moito polo feito de descubrir unha cidade que podemos considerar a Meca da música sinfónica. Outro momento cume da miña vida, ou cando menos do que intentei facer coa miña carreira, foi en 2009, cando gañei o segundo posto no Premio de Composición Raíña Sofía, que supuxo a oportunidade de que a Orquestra Sinfónica de Radio Televisión Española interpretara un concerto meu para orquestra e piano. —Conseguiu cumprir os soños que tiña cando comezou a súa traxectoria? Ou, cando menos, algúns deles. Claro, un ten moitísimos soños cando ten 20 anos, pero o certo é que si. Simplemente o feito de ter conseguido que numerosas orquestras, tanto dentro como fóra do país, estrearan ou interpretaran a miña música xa é cumprir un dos meus soños. Evidentemente sempre quedan moitos outros soños por cumprir, que é o que te move a seguir traballando e tirando cara a adiante. Polo de agora, hai algúns países onde aínda non conseguín estrear e é algo que me gustaría. Ademais da miña carreira no mundo da música, tamén teño a miña carreira como realizador audiovisual, principalmente realizando curtas e moitas delas relacionadas tamén coa música. Un dos últimos, Cancións ás crianzas mortas en Auschwitz (2021) é o que está tendo máis difusión e tamén máis percorrido en premios internacionais de lugares como Atenas, Seúl, Colombia ou Delhi. Este segue catro das cancións compostas por Gustav Mahler, catro testemuñas do campo de concentración sobre a historia real de Gisella Perl, a xinecóloga prisioneira que axudou a abortar a centos de reclusas para impedir que o oficial nazi e médico Joseph Mengele as utilizara para os seus experimentos e viviseccións. O certo é que teño moitas ideas e guións e ultimamente fago unha curta por ano, pero xa non dou para máis. Aínda que a cousa mellorou moito desde que eu estudei produción profesional de imaxe e son na Coruña hai 30 anos, porque agora grazas ás ferramentas dixitais que hai é infinitamente máis doado facer un filme, segue a ser moi complexo levar adiante un proxecto e difundilo. Ademais, volvendo á cuestión musical, en 2017 rematei de compor unha obra baseada na peza teatral Romance de lobos, de Ramón María del Valle-Inclán, e outro dos meus soños é conseguir que sexa representada algún día, algo que ao parecer é unha tarefa máis complicada que lograr estrear en Rusia unha obra denunciando a invasión de Ucraína. O mundo do teatro lírico, a ópera, ten unha serie de complicacións que supoñen un impedimento tanto para min como para outros compañeiros. Por exemplo, en xaneiro faleceu o compositor Rogelio Groba, aos 90 anos, sen poder estrear tampouco unha ópera que compuxera baseándose en Divinas palabras, tamén de Valle-Inclán. José Luis Méndez Romeu, que foi concelleiro de Cultura na Coruña durante a época de Paco Vázquez, ten unha tese doutoral publicada recentemente titulada As óperas non estreadas baseadas en obras de Valle-Inclán. É moi interesante porque o certo é que hai moitas feitas que non foron estreadas, entre elas, a miña e a de Rogelio Groba. —Quizais o recoñecemento que dá un Premio Nacional da Música tamén pode supor ter máis facilidades á hora de pór enriba da mesa a estrea dunha obra. Oxalá sexa así, mais un leva tantos anos neste mundo que ás veces xa dubida de todo. Paréceme difícil conseguir que se vaia estrear a ópera. Supoño que é similar ao que ocorre no ámbito da literatura: crear é o que fai un na casa, conseguir que iso chegue a estrearse é a parte difícil. —Percibe unha diferenza entre este recoñecemento máis institucional e o recoñecemento que recibe a música sinfónica por parte do público? É que o recoñecemento por parte do público depende moito do xénero musical ao que un se dedique. É certo que a difusión da música sinfónica entre o público xeral é difícil, mais ocorre o mesmo no caso do jazz ou con calquera tipo de pop ou rock que non forme parte do que se considera mainstream. De feito, baixo o meu punto de vista hoxe en día o jazz na Galiza está vivindo unha época dourada, mais teñen o mesmo problema ca min: non estamos nas canles que máis se difunden, non formamos parte desa música máis convencional. Polo tanto, o problema non é a música sinfónica como tal, senón todo aquilo que non sexa o que a industria discográfica e os editores da radio promocionan. Podería pensarse que o público xeral ten esta visión de que a música clásica é para unha minoría, mais eu creo que todo o que saia do mainstream é unha minoría porque así é como está montado todo o mercado e a difusión que se fai de certas músicas. Xa digo, hai artistas da Galiza que teñen unha gran difusión, incluso internacional, mais xéneros que podemos interpretar como diferentes, fóra da norma, ou incluso calquera cousa que non sexa un tema de pop de tres minutos xa o ten máis complicado para darse a coñecer. Por exemplo, para un grupo de rock progresivo que compoña temas de dez minutos e que ademais son instrumentais difundir a súa música pode ser todo un reto, como ocorre coas persoas que nos dedicamos á sinfónica. Na Galiza, sen ir moito máis lonxe, temos dúas orquestras sinfónicas profesionais, a Real Filharmonía de Galicia, con sede en Santiago, e a Orquestra Sinfónica de Galicia, con sede na Coruña, e ambas levan a cabo algúns concertos na rúa, rompendo bastante ese estereotipo de que a música clásica é para un público minoritario e só nun auditorio. A Real Filharmonía, sen ir máis lonxe, ten un programa de música na rúa onde máis de 50 músicas e músicos tocan na praza do Obradoiro e noutros lugares emblemáticos da cidade de Santiago. Só hai que ler a prensa e darse de conta de que se están a organizar actuacións deste tipo para desmontar eses argumentos sobre o público minoritario e os espazos restrinxidos da música clásica. É certo que non se organizan todos os días, pero si que as hai e quizais eses argumentos tiveron sentido durante moitos anos, pero agora é diferente. —Alén da estrea da súa ópera inspirada en Romance de lobos, ten algún obxectivo que poida ver cumprido a curto prazo? En maio deste ano estreouse en Bélxica a miña obra Rapsadós con motivo da Competición Internacional de Composición Harelbeke, onde recibín o terceiro premio. Esta é unha homenaxe á tradición literaria das rapsodas en todo o mundo así como ás raíces comúns de moita da música do folclore de diversos lugares. Con todo, a obra nunca foi estreada no Estado español e grazas á proposta do director da Banda Municipal Sinfónica da Coruña vai poder ser interpretada un ano despois, en maio de 2024, na cidade no marco do Resis Festival.