Recuperar José Galán e Ramiro Souto

Natural de Almeiras (Culleredo), José Miguel Galán Núñez, coñecido tamén polos alcumes Dereito e Miguel, foi prófugo do servizo militar e despois un guerrilleiro que actuou nos lugares de Vilasantoña, Mesía, Boimorto e Curtis. Operou cun grupo desde principios de 1946, impoñendo numerosas sancións económicas e efectuando sabotaxes e atentados, ademais de soster varios encontros armados coa forza da Garda Civil que lles acosou continuamente. E, xunto coa súa partida, Galán Núñez participou en varias operacións guerrilleiras entre elas, e como exemplo documentado, na sanción de 6.000 pesetas imposta a Marcial Patiño Patiño, veciño de Tarrío, Culleredo, acción executada sobre as 21 horas do atardecer do 13 de outubro de 1949. Ao día seguinte, a Garda Civil “no había instruido las diligencias correspondientes a este hecho delictivo en espera del resultado de los servicios que se establecen, a fin de no dar sensación de que es conocido”. Pasados os anos, e fóra da súa actividade militar dos primeiros tempos, cumprindo as novas directrices provenientes da organización comunista no exilio, José Miguel Galán e os seus compañeiros tentaron durante os primeiros meses de 1952 organizar unha folga na zona na que actuaban, entregando propaganda considerada pola Garda Civil como subversiva, unha nova actividade acorde coas instrucións recibidas por José Sevil, delegado da organización comunista en Francia. E ante estas noticias, a forza pública comezou de forma reservada os preparativos para localizalos. Ademais, na súa caída teñen moito que ver as confesións de Foucellas sobre os seus antigos compañeiros do monte, sobre os enlaces e os puntos de apoio que os protexían, xa que aparece numerosa documentación na policía coruñesa, e que nós chegamos a investigar, sobre a partida de José Galán, con información referenciada polo propio Benigno Andrade e tamén por un tal Juan Campelo Longueira. José Miguel Galán estivo integrado nos destacamentos de Arturo Cortizas, Enrique Líster e Manuel Ponte Con todos estes antecedentes e menos dun mes despois da captura de Benigno Andrade por parte da forza pública, o 5 de abril de 1952 forzas da Garda Civil que se achaban nas inmediacións do lugar de Hospital de Bruña, en Ordes, en servizo de protección sobre o camiño de Mesón do Bento a Visantoña, con motivo da feira que decorría no primeiro dos devanditos lugares, observou á distancia duns cincocentos metros que un home se dirixía a monte a través a unha pequena fraga en forma que infundiu sospeitas. Os gardas dirixíronse a esta fraga pero non o atoparon, vendo aos poucos momentos que regresaba en dirección contraria á que levara, polo que dirixíndose cara a el déronlle alcance procedendo ao seu interrogatorio. O detido resultou ser o veciño de Bruña Enrique Pérez Vázquez, o que despois de incorrer en varias contradicións terminou por manifestar que fora levar dous queixos, un litro de viño, un pan e un exemplar do xornal El Ideal Gallego ao guerrilleiro Juan Couto Sanjurjo, que, en compañía doutro que el non coñecía –e que puidese tratarse de José Miguel Galán- atopábase na toxeira, onde pensaban consumir as viandas e permanecer ata que fóra de noite. Juan Couto Sanjurjo Simeón naceu o 2 de febreiro de 1918 en Ardemil, Ordes, e a súa profesión foi a de labrador. Posteriormente a 1936, Juan Couto participou primeiro como enlace durante varios anos, colaborando coa IV Agrupación Guerrilleira de Galicia, e ao queimarse nesa función integrouse a principios de 1946 no grupo que actuou pola zona de Mesía e Curtis, o destacamento chamado Manuel del Río Botana. Juan Couto e Antonio Nouche Costa participaron na acción guerrilleira que desarmou ao somatén da Baña, despois de deter un tenente da Garda Civil. Con esta operación, a guerrilla fíxose con once fusís e a súa correspondente munición, capitaneando tamén os homes que impuxeron unha sanción económica de 30.000 pesetas ao alcalde de Cerceda. O 6 de setembro Juan resultou ferido nun ollo tras o rebote dunha bala nun muro de pedra, cando se enfrontou a uns veciños do lugar de Oines, en Arzúa ao tentar impoñer unha sanción económica a un veciño daquel lugar. Juan Couto foi intervido cirurxicamente máis tarde no Sanatorio do Pilar polo médico militar López Pintos, aínda que finalmente perdeu totalmente a vista do ollo ferido, o dereito. O asasinato de Galán e Souto En vista da confesión da veciñanza, a Garda Civil estableceu vixilancia sobre o toxal dominándoo para que ninguén puidese saír sen ser visto, procedendo en unión doutras forzas avisadas oportunamente ao recoñecemento da fraga sen achar nela persoa algunha e atopándose entre os toxos dúas gabardinas moi usadas, dous paraugas de cabaleiro, un tubo de medicina para os ollos, unha subela, unha manta, unha bolsa cun pouco de pan e unha boina, efectos que supuxeron pertencían aos guerrilleiros e que foran abandonados na súa precipitada fuxida, deixando nas inmediacións dous queixos, un litro de viño, un pan e unha tortilla. Interrogado de novo Enrique Pérez Vázquez pola forza represora, manifestou que os artigos alimenticios que deixaran abandonados adquiríraos na feira de Mesón do Bento por encargo dos guerrilleiros e que a tortilla a preparara a súa muller Pilar Martínez Martínez. Os guerrilleiros chamaran á porta da súa casa sobre as 4 horas daquel día, dicíndolle que querían entrar para quentarse e comer, non admitíndoos por temor a ser descubertos, entregándolle Couto Sanjurjo cincuenta pesetas para que adquirise os artigos que comprara na feira e levado á fraga, afirmando tamén que os guerrilleiros lle visitaran tres ou catro veces máis no seu domicilio, facilitándolles albergue e comidas que preparaba a súa esposa. A presión exercida pola Garda Civil sobre as forzas de apoio dos homes do monte facía cada vez máis dano á guerrilla Igualmente, no curso das investigacións da Garda Civil, chegouse ao coñecemento que sobre as 11 horas do día 4, o día anterior aos feitos que estamos a percorrer, o veciño de Bruña Vicente Veiras Vázquez, dono da fraga na que estiveran os guerrilleiros, con ocasión de estar a cortar toxos na leira vira no interior dela un home descoñecido, circunstancia que ocultara. A Garda Civil detivo o matrimonio Pérez Martínez e a este último individuo como cómplices e encubridores dos guerrilleiros, poñéndoos ao dispor do gobernador militar da provincia. A presión exercida pola forza pública sobre as bases de apoio dos homes do monte cada día facía máis dano á guerrilla e ante as torturas e as detencións dos enlaces tamén se fixo máis frecuente e notable o abandono dos que sempre os protexeran. E as delacións e as confidencias convertéronse nunha das máis frecuentes saídas para que baixase ou desaparecese a presión exercida pola Garda Civil sobre as xentes do rural, separándoa máis e máis duns homes que xa perderan toda esperanza de poder saír daquela grave e crónica lameira. Así, con estes antecedentes –e a confidencia doutro colaborador, ao parecer o dono da vivenda– a forza pública do posto de Ordes ao mando da brigada comandante e xefe accidental da Liña, Gerardo Lobeira González, sumando as forzas do destacamento de Fizoño, sorprendeu José Galán en compañía dos guerrilleiros Manuel Ramiro Souto, Souto, e de Juan Couto Sanjurjo o día 2 de xuño de 1952 –Foucellas foi detido no día 9 do mes de marzo anterior–, cando os tres descansaban na casa coñecida como de Liño no lugar da Igrexa-Visantoña (Mesía). Manuel Ramiro Souto naceu en Ombre, Almeiras (Culleredo) no ano 1925, e exerceu a profesión de albanel durante a súa vida na legalidade. Supoñemos, xa que non localizamos outra información, que escapou ao monte para evitar ser detido por colaborar coa guerrilla. Despois, formou parte do grupo que actuou pola zona das Mariñas con Francisco Rey Balbís Moncho, José María Castelo Mosquera O Doutor e Casteliño, José María Díaz Pan Jaime e Amador Domínguez Pan Pimentel, entre outros, transformándose esta partida en 1945 no Grupo Voante A, da IV Agrupación Guerrilleira de Galicia. O grupo de Couto Sanjurjo e Manuel Ramiro Souto actuou pola zona desde principios de 1946, impoñendo sancións económicas ademais de practicar sabotaxes e atentados, sostendo varios encontros coas forzas da Garda Civil. Despois de moita loita e de moitas penalidades, cos homes do monte practicamente en desbandada, Manuel Ramiro Souto e varios dos seus compañeiros trataron de organizar nos primeiros meses de 1952 unha folga na zona na que actuaban, entregando propaganda considerada subversiva pola forza pública. Ante as noticias do seu paso pola zona, as forzas da orde franquistas comezaron os preparativos para localizalos, tendo moito que ver nisto as confesións de Foucellas no cuartel da Garda Civil de Betanzos, no mes de marzo daquel mesmo ano. Coa caída destes homes que traballaban seguindo as novas directrices marcadas polos dirixentes do Partido Comunista no exilio, xa que aparece numerosa documentación na policía coruñesa sobre a partida na que estaba integrado Manuel Ramiro Souto, información referenciada por Benigno Andrade e tamén por un tal Juan Campelo Longueira. A forza pública sorprendeu os guerrilleiros despois de recibir a confidencia –repítese frecuentemente a causa pola que os guerrilleiros caeron fronte aos seus perseguidores–, producíndose o encontro sobre as 5.30 horas da madrugada. Os gardas sabían que os tres homes atopábanse refuxiados nas cuadras situadas na parte posterior da vivenda, adoptando a patrulla as medidas conducentes a impedir a fuga, pasando así mesmo aviso ao posto de Ordes e ao destacamento de Xanceda. No lugar dos feitos atoparon a arma de Galán: unha pistola astra cun gravado dunha fouce e un martelo e unha estrela de cinco puntas O xefe de Liña de Ordes acudiu ás 9 horas con forza da súa residencia e pechou totalmente todas as saídas posibles, cominando os guerrilleiros para que capitulasen sen obter resposta algunha. Ante o silencio sepulcral daquela radiante mañá primaveral, a Garda Civil lanzou a primeira bomba de man sobre a construción. A resposta dos asediados non se fixo esperar, comezando un intenso tiroteo sobre a forza pública, á que responderon inmediatamente os gardas que pechaban un círculo ao redor das cuadras. Pouco despois cesaron as armas e imperou outra vez o silencio expectante e traizoeiro previo ao intento dos guerrilleiros de efectuar unha saída a cara ou cruz. Á desesperada. Apercibida da súa intención, a forza pública que os rodeaba, comezou de novo a vomitar lume das armas evitando a fuxida, volvendo cesar os disparos instantes despois para cominar novamente á rendición dos guerrilleiros. A resposta regresou no fume da pólvora estourada, co máis absoluto silencio, facendo supoñer a existencia de baixas entre as filas dos encerrados, sen que ninguén se decidise a entrar nas instalacións auxiliares. Nin tampouco saír. A morte e a prisión Pouco tempo despois, presentáronse dous homes no lugar do enfrontamento: un dos irmáns de Juan Couto Sanjurjo e o seu cuñado, veciños ambos da próxima localidade de Ardemil, en Ordes, aos que o Brigada ordenara buscar para parlamentar cos acurralados. Os dous familiares, obrigados pola forza pública, achegáronse á edificación e parlamentaron de forma reservada desde o exterior con Juan Couto, quen, inmediatamente aceptou entregarse procedéndose á detención do mesmo. Despois, un grupo de gardas civís, cubrindo a vangarda cos corpos dos irmáns Couto Sanjurjo e co do seu cuñado, penetraron na cuadra onde se refuxiaron os demais guerrilleiros, comprobando que Manuel Ramiro Souto e José Galán Núñez xacían mortos como consecuencia das feridas de metralla e dos disparos que recibiron. Na cuadra, á beira dos cadáveres atopáronse as armas de José Galán Núñez: unha pistola Astra, calibre 9 mm longo, número 2492, con cachas negras e gravado nunha delas coa fouce e o martelo e na outra unha estrela de cinco puntas. Tamén un cargador e cinco cápsulas, así como a súa funda de coiro e bandoleira correspondente; un reloxo de pulseira marca Omega con correa de coiro, unha lanterna eléctrica coa súa pila, unha bobina de fío, cinco follas de afeitar, un anaco de mecha, seis pesetas en billetes de cinco e unha peseta e propaganda do Partido Comunista (PC). Na cuadra ocupáronse tamén as armas e efectos de Manuel Ramiro Souto: unha pistola Star calibre 9 mm longo, número 93765, co seu cargador contendo catro balas; outra pistola marca Francery Patent co seu cargador, calibre 7,65 mm, con sete balas no cargador, unha bolsa con oito cartuchos de pistola calibre 7,65 m e outra con 33 do 9 mm longo, fotografías de dirixentes marxistas, unha navalla de pequenas dimensións, un estoxo niquelado con máquina e follas de afeitar e unha carteira de coiro con tres follas de afeitar. A Juan Couto Sanjurjo intervéuselle un chisqueiro de mecha, de metal amarelo, un pequeno atado de sebo, un cepillo de dentes, unha billeteira contendo cinco pesetas en papel e 5,50 en metálico, unha máquina de afeitar en malas condicións, catro follas de afeitar, un pano, un anaco de peite e unha pequena carteira de coiro contendo 10 cartuchos de 9 mm. Juan Couto Sanjurjo compartiu cárcere con Foucellas durante algo máis de dous meses, imputado na causa 128/52. No consello de guerra subseguinte decorrido na Coruña o 6 de xullo de 1953 foi condenado á pena de morte conmutada pola de 30 anos de prisión ou cadea perpetua, pasando polas prisións do Dueso en Santoña, Alcalá e Carabanchel, en Madrid, e pola de Guadalaxara. En setembro de 1963 seguía internado no Sanatorio Penal de Cuéllas (Segovia), quedando en liberdade condicionada no devandito mes de setembro de 1963, fixando a partir desa data o seu domicilio en Ordes, e despois na Coruña. Juan Couto faleceu o 12 de outubro de 1999 no seu domicilio coruñés. No enterro, nun día de suave choiva arroupado pola calor e o agarimo de numerosos veciños e compañeiros, Jesús Redondo Abuín dedicoulle unhas palabras e entre outras cousas dixo: “Non pararemos ata que se recoñeza a Juan e a todos os juáns que houbo, o título de campións da liberdade, dereito fundamental do home. Juan, amigo Juan, que o teu durmido corazón saiba que non nos daremos descanso ata non separar de vós, de todos vós, a maliciosa definición de fuxidos e foraxidos". Máis que guerrilleiros, escapados Polas pertenzas, principalmente polo efectivo incautado e a deterioración da vestimenta e demais útiles, reflíctese claramente as penurias económicas e de todo tipo que sufrían aqueles homes acosados pola miseria e polos perseguidores. Máis que guerrilleiros convertéranse en escapados que, á salto de mata, buscaban sobrevivir nun mundo que non os quería. Os mellores tempos de loita, non hai dúbida algunha, pasaran. E para o seu exterminio repetiuse a traizón, as confidencias e as delacións á Garda Civil das xentes que anteriormente os protexeran e apoiaran, abandonándoos agora. Ademais, se faleceron polas feridas producidas no intercambio de disparos cando estaban encerrados na cuadra, son sospeitosos os tiros na caluga a que se refiren as autopsias.