As caixas galegas, unha historia de espolio, drenaxe do aforro e corrupción

O autor de Caixa Ourense (1933-1999). Sete décadas de aforro popular provincial (editorial Transforma), Félix García Yáñez, sinala a Nós Diario que “Ourense foi a última provincia do Estado en contar cunha caixa de aforros”. Nesta liña, lembra que “a súa fundación foi impulsada desde a Deputación de Ourense por republicanos e socialistas, cun papel moi destacado de Alexandre Bóveda, bo amigo do seu primeiro responsábel, o presidente da Deputación, Luís Fábrega”. Na mesma dirección, asevera que “o triunfo do golpe de xullo de 1936 provocou a destitución e a depuración dos homes que a xestionaban, que foron substituídos por militares”. O traballo de García Yáñez ofrece unha cumprida información para entender o desenvolvemento do negocio bancario na Galiza da man da emigración e a súa función de captadora de depósitos para deslocalizalos e investilos noutros territorios do Estado. Asemade, achega unha radiografía precisa do funcionamento corrupto dos órganos directivos das entidades, da súa relación co poder político e da súa capacidade de influencia nos medios de comunicación. Neste sentido, parte destes elementos vanse manter na operativa das caixas galegas até a súa desaparición en 2011, actuando, ao tempo, como causa da súa quebra. Caixa Ourense situábase na segunda metade dos anos 60 como a oitava caixa do Estado en depósitos dun total de 82 e a segunda en divisas, só por detrás da Caixa de Pensions per a la Vellesa i d'Estalvis de Catalunya i Balears, embrión da actual Caixabank. Mentres a entidade catalá acumulaba divisas por ser o operador financeiro de referencia para o sector turístico dos seus territorios, no caso ourensá procedían das remesas dos emigrantes, nun momento en que 56% da poboación de Ourense entre 18 e 40 anos traballaba fóra do Estado español. O segmento de clientes máis desexado por Caixa Ourense e polas outras entidades de crédito galegas eran os emigrantes. Neste sentido, García Yáñez destaca que “Caixa Ourense contaba con delegacións en París, Londres ou Xenebra para traballar directamente cos emigrantes, dispondo nesta última cidade dunha gardaría, a única que mantiña aberta naquela altura”. Na mesma dirección, “promove e financia unha publicación para a emigración, La Región. Edición Aérea para Europa, editada polo grupo La Región”. A prensa local galega dos últimos 70 anos non se explica sen a súa íntima conexión coas caixas, que actuaron como financiadores e cubriron as súas perdas recorrendo as obras sociais. O investimento de Caixa Ourense na Galiza e o apoio ao tecido produtivo do país foi escaso. Excluída a construción do parque industrial de San Cibrao de Viñas en Ourense e o impulso a diversas promocións inmobiliarias, a entidade dedicouse a financiar proxectos económicos fóra do país, entre eles o conglomerado empresarial ligado ao automóbil de Eduardo Barreiros en Madrid. Precisamente, o nó central dos problemas económicos que enfrontou a entidade na década dos anos 70 e que provocou a súa intervención polo Banco de España deriváronse dos seus investimentos especulativos fóra da Galiza, conforme ao papel reservado á banca na drenaxe do aforro galego. A propia entidade recoñeceu nas actas do seu consello de administración a finais dos anos 60 a ausencia de compromiso investidor con Galiza; porén, explícaa porque “non hai demanda de crédito”. Neste punto, a investigación de García Yáñez demostra como unha parte importante das divisas transferidas ao país pola emigración serviu para financiar empresas públicas do Instituto Nacional de Industria (INI), particularmente, en Madrid. A quebra das caixas Os investimentos inmobiliarios na área da costa mediterránea deixaron Caixa Ourense nunha situación de quebra na década dos anos 70. Neste sentido, semella avanzar o acontecido na primeira década do século XXI con Caixa Galicia e Caixanova arrastradas á insolvencia polos seus negocios no sector da construción fára da Galiza. Mentres a primeira entidade operaba no Levante ou nos destinos turísticos emerxentes de Marrocos, con sociedades como Astroc, a segunda entidade, a través das súas participadas, como Proinova, investía en Polonia ou Hungría e convertíase nunha das principais financeiras do empresario Pocero na promoción de Seseña, en Toledo. A operativa, o modelo de xestión e a orientación do negocio non presentaba diferenzas entre Caixa Galicia e Caixanova. Un bo exemplo disto foi a súa posición no sector inmobiliario, que representaba en 2007 o 23% e o 26%, respectivamente, da carteira industrial de Caixanova e Caixa Galicia. Asemade, as dúas entidades estaban presentes no capital de sociedades construtoras, sen ningunha relación coa Galiza, como Sacyr ou Colonial. Nesta mesma orientación enténdense que as caixas galegas destinaran miles de millóns a financiar o sector inmobiliario, aumentado entre 2003 e 2007 o crédito promotor Caixa Galicia en 181% e Caixanova en 120%. O furado económico xerado nas contas públicas pola insolvencia das caixas galegas cífrao o Banco de España en 9.783 millóns de euros. Porén, o economista Carlos Sánchez Mato apunta que “a entidade resultante da fusión das caixas de aforros galegas recibiu 36.925 millóns de euros de axudas públicas no proceso de salvamento”. A xestión das entidades de crédito desde Martín a Méndez e Gayoso A inspección aberta en 1973 polo Banco de España a Caixa Ourense destapou toda un serie de prácticas irregularidades e casos de corrupción que apuntaban directamente ao seu equipo directivo e, moi particularmente, ao seu máximo responsábel, Ricardo Martín Esperanza. Segundo García Yáñez, “os xestores son acusados de múltiples delitos, como xestión desleal, desfalcos nas sucursais, trato de favor no pago de intereses, roubo e corrupción da eterna dirección personificada no director Ricardo Martín Esperanza”. Martín Esperanza foi fundador da Falanxe en Ourense en 1934, colaborador da trama civil do golpe de Estado de 1936, alcalde da cidade, procurador nas Cortes franquistas e director xeral de Caixa Ourense entre 1948 e 1974. Após ser separado das súas responsabilidades na entidade por irregularidades na xestión, será xulgado e condenado en 1981 a 15 anos de cárcere, sendo indultado ao ano seguinte polo rei Juan Carlos de Borbón, a proposta de Pío Cabanillas, na altura ministro de Xustiza e persoa de máxima confianza do político e empresario ourensán Eulogio Gómez Franqueira. A sombra da sospeita pairou, tamén, pola xestión dos directores xerais Caixa Galicia e Caixanova, José Luis Méndez e Julio Fernandez Gayoso, que rematou condenado a pena de cárcere. Un e outro dirixiron durante décadas as entidades rodeados dunhas equipas feitas á súa medida e sen ser sometidos a ningún tipo de tutela pública, incumprindo os diferentes Gobernos galegos o labor de fiscalización das caixas fixado pola lei.