Roxelio Groba Otero: Rompendo o elitismo na música clásica

—Aínda que poida resultar reiterativo para vostede, como inflúe a figura de seu pai [Roxelio Groba, Guláns-Ponteareas, 1930-2023)] na súa actividade como músico e director? O meu pai marcoume moitísimo. Agora estou a escribir o prólogo dun libro que vai saír moi pronto que é un ensaio xornalístico sobre a súa figura. E cústame porque xúntanse na miña memoria os seus papeis de pai, amigo e mestre. Como persoa que sempre me guiou no camiño da música galega téñolle un grande agarimo e respecto, porque foi un modelo de profesional do que aprendín como compositor e como director de orquestra. Tamén me gusta parecerme a el no que ten que ver coa enerxía e a capacidade resolutiva para meterse en emprendementos máis alá da composición. Sempre promovendo iniciativas musicais, fundando conservatorios ou pulando pola creación de agrupacións como a Sinfónica da Galiza —Daquela vostede entrou na música case sen remedio. Nacín na Coruña, aínda que son moi ponteareán porque os meus pais son de alí e pasaba moitos veráns coa miña avoa Angustias e cos outros avós en Guláns, pero despois a vida habitual facíaa aquí, na cidade, e aos cinco anos puxéronme nas mans un violín e un piano. Desde entón tirei adiante na música pero só fun consciente de que me ía dedicar a ela desde os 12 anos, cando prendeu en min unha paixón irrefreábel e moi vocacional. O meu instrumento hoxe en día é o violín, pero estudei tamén piano, e no seu momento fixen dous anos de percusión para traballar os ritmos para a dirección. Pero en grupo de amigos toco tamén a guitarra eléctrica, a batería ou o que faga falta. Son un apañado e se hai que botar unha man, collo o instrumento que sexa. —Vostede reivindica o seu pai como un auténtico cumio da música galega. Cando andaba entre os 16 e 19 anos, que es máis rebelde e tes ese concepto grecolatino de anular o pai, aínda nesas circunstancias sempre recoñecín que o meu pai era unha figura primordial na historia da nosa música, na Galiza e tamén no Estado español. Unha figura capital polo volume, pola calidade da súa obra e tamén pola recoñecibilidade. Cando escoitas un compositor e sentes que esa obra é de Falla ou de Shostakóvich ou Debussy, é porque hai detrás dese son unha personalidade recoñecíbel e significante. Ti dis, esta canción non a coñezo pero sóame aos Rolling ou aos Beatles… Esa personalidade na arte musical é fundamental e nas artes conforma un estatus singular. O meu pai conseguiu ese papel de punta de lanza da cultura musical galega, e tamén ibérica, no que achega como riqueza ser e sentirse galego. Unha xenética galega que permea toda a súa obra. O meu pai era unha figura primordial na historia da nosa música, capital polo volume e pola calidade da súa obra —E é suficientemente recoñecida pola sociedade? Creo que non e por iso traballamos na Fundación Groba e desde a Orquestra de Cámara Galega, que inclúe moitas obras súas no repertorio habitual, xunto autores fundamentais galegos como Andrés Gaos ou Xoán Montes. Sempre facendo pedagoxía e proselitismo en defensa da nosa identidade cultural e musical, porque son as nosas raíces. A obra de Groba é impoñente desde o punto de vista da etnomusicoloxía, porque foi capaz de levar esa raíz por unha metamorfose compositiva característica da música clásica, que é a complexidade e a variación. Groba foi niso pioneiro e deixou un legado que debemos reivindicar, o cal non se fai. En Galiza e no estado non se programa como se debera música nosa e ese é un déficit que estamos traballando sempre para paliar. —E se non se coñece, non se pode defender. Nós temos un lema desde que fundamos a Orquestra: "Non amas o que non coñeces". Temos un repertorio e un legado musical de enorme magnitude e sen saber del non podemos mellorar a nosa autoestima como pobo culto que somos. —O problema está na falta de canles para difundila? Por exemplo, non temos emisora propia de Clásica, como teñen moitas emisoras públicas. Hai tres patas esenciais. Os medios de comunicación teñen un gran peso e aínda que se ocupan da música atenden primordialmente a comercial, onde esta o negocio. Despois está o sistema educativo, no que o labor de difundir os músicos galegos non ten un paralelo co coñecemento das figuras da literatura. Igual que se rematan os estudos básicos sabendo quen era Rosalía de Castro ou Celso Emilio Ferreiro, teñen que saber de Laxeiro ou de Roxelio Groba. E despois está o aspecto político, no que a cultura precisa dun impulso, hai que apostar máis no coñecemento e difusión dos máis importantes intérpretes e compositores tanto na música como nas artes plásticas. Faltan plans directivos para que ese coñecemento e difusión se realice. Como digo nos ensaios da miña orquestra, o importante non é que che conte as cores que quero, o importante é que che diga como tes que facer para chegar a elas. No caso da política o debate hai que facelo tamén en como alcanzar a difusión e o coñecemento e que medios debemos poñer na mesa. —O problema non o temos nin en cantidade nin en calidade de músicos e intérpretes. Non. Se facemos un estudo da xente relacionada coa música en Galiza é moita. Só no mundo amador, das corais e as bandas de música, o censo é grande. Por esa vía temos miles de familias relacionadas. Despois está a xente que leva ás crianzas aos conservatorios, que os hai en moitas vilas e cidades. Esa rede é unha canle importantísima para facer difusión e coñecemento. —Cando nos concellos se programan concertos das bandas e das corais, aínda na rúa, sempre hai respecto e entusiasmo do público. Iso xa é un camiño perfecto para facer chegar á cidadanía un repertorio rico en obras que lle permitan saber quen eran Xoán Montes ou Roxelio Groba, por poñer dous compositores clásicos nosos. Creo que desde a política se pode e debe traballar para que nos medios de comunicación e nos da educación (non só conservatorios, tamén escolas e institutos) se fagan actividades de coñecemento da nosa cultura musical. Precisaríamos un plan director, que non existe nin existirá. Son moi escéptico porque levamos trinta anos facendo proselitismo en distintos espectros políticos e custa moito que o entendan. Imaxina alguén que en Alemaña non programase música alemá ou que leven 50 anos en Francia divulgando música francesa, onde a xente coñece a Ravel, a Boulez ou a Debussy. —Pero temos grandes festivais sobre a base dos músicos galegos, o Festival Groba en Ponteareas (O Condado) ou o Bal i Gay na Mariña, con excelentes programacións. Temos boas ferramentas e podería haber máis. O difícil é a continuidade, manterse no tempo. Chegamos á duodécima edición do Festival Groba pero poderíamos ter moitos máis eventos deste tipo e que durasen no tempo. As ferramentas están pero é difícil alimentalos e organizalos cada ano. —Como sobrevive unha formación como a Orquestra de Cámara Galega que vostede dirixe? Día a día. Nace e morre en cada concerto. Precisamos unha programación estábel, e traballamos moi forte coas administracións pero non temos unha actividade asegurada, nin anual nin por suposto quinquenal. Subsiste cun traballo todo o ano con persoas e músicos que teñen que ter outras ocupacións para subsistir. En trinta anos podes imaxinar a cantidade de traballo que hai detrás desde que a fundei en 1995, coa miña irmán Clara, desgraciadamente falecida en 2020 Somos un equipo de xente que se enrola nun barco para navegar, no que podo ser o líder artístico, pero non máis importante que os demais compoñentes. —Sobre a música clásica seguen pesando prexuízos sobre a accesibilidade ou un certo carácter de elite. Desde hai anos hai músicos,directores e directoras que destacan pola súa capacidade para facilitar o coñecemento. A divulgación é necesaria. Levamos moitos anos nos que como director e como orquestra tentamos interactuar co público, de maneira que axude a abrir portas para que se poidan apreciar máis cousas na música clásica. Non é elitista pero tamén o é. Explícome. Fíxose elitista por razóns político-sociais e tamén de mercado, pero tamén a música clásica necesita un coñecemento do ouvinte para poder apreciala mellor. Se queres entrar con ouvidos abertos podes facelo, pero sempre é mellor contar con elementos que che axuden a penetrar en músicas que en ocasións son complexas. Non é o mesmo escoitar un lied sinxelo ca unha serenata, unha cantata ou unha sinfonía. Por iso me gusta darlle ao público pinceladas que axuden a unha maior comprensión e goce. É verdade que o aprecio da música clásica precisa unha sensibilidade proclive á beleza complexa, da mistura dos sons propios da clásica. Nós somos profesionais pero temos que ser amadores, porque temos que botarlle moitas máis horas para a supervivencia do proxecto. Iso é un plus de traballo e horas buscando concertos coa nosa xefa de produción, Fernanda Flores, mais alá de estudar e ensaiar. Somos vinte e dous músicos, cifra que ocasionalmente aumenta para algúns proxectos. Unha orquestra de cámara pode interpretar un repertorio moi amplo, porque todos os compositores fixeron obras pensando nunha formación así, desde o barroco temperán até a música máis de vangarda como Groba ou John Adams. Hai que saber que non hai só un repertorio sinfónico, para grandes orquestras de máis de 100 persoas, tamén o hai camerístico e é sublime. Fago sempre unha comparativa: o sinfónico sería a prosa e música de cámara a poesía. —Por certo, o seu pai tivo moita relación con poetas do seu tempo. Era un gusto del e tamén produto da súa relación directa con poetas ou pintores. Por exemplo, con Rafael Úbeda tiña unha amizade moi estreita, pondo música á súa pintura e viceversa, unha simbiose fantástica. No caso de Manuel María, había afinidade estética e tamén ideolóxica e o meu pai compuxo ademais tres cantatas sobre obras del, unha delas, "As rúas do vento ceibe", que estreamos en 2019 no Teatro Colón. Hai unha gran vinculación con Rosalía de Castro (ópera, cantata cancións...), unha afinidade enorme con Valle-Inclán, recollendo íntegra Divinas Palabras nunha ópera. El dicía que Valle era un escritor tan rico que non se podía metamorfosear nun libreto, non se podía tocar nin unha coma. E por amizade persoal con Filgueira Valverde escribiu varias cantigas en modo antigo, e máis adiante con Alfredo Conde, a Gran Cantata Xacobea. —Os seus gustos e actividades son moi amplos. Tamén toca ocasionalmente nun grupo de rock. Sempre me gustou e ademais a música é tamén unha arte moi ecléctica. As persoas somos omnívoras e para alimentar o espírito hai músicas moi diferentes e moi enriquecedoras. Encántame o rock, a música de raíz, o folk… case todo me gusta menos o reguetón, ao que lle teño pouca simpatía pero non nego que poida haber bos escritores desa música. Encántame o rock de todos os tempos, desde o de garaxe ao techno… Hai moita variedade. —Agora que fala do rock, a música clásica rodéase dunha serie de códigos e pompa que tamén foi mudando nestes anos. Son rutinas que están mudando. Levamos anos facendo ruptura dese boato, xa non tocamos de frac desde hai moito tempo, e buscamos unha estética máis normal. Tamén na procura dos espazos onde tocar. Lembro os concertos que fixemos na sala Einsmann, nos Atardeceres do Gaiás durante seis anos. A xente escoitaba deitada, tomando una cervexa, paseando os cans, un deles chegou a estar no escenario… Romper o boato encaixa na nosa filosofía de orquestra de mudar aspectos que non son obrigatorios. Porque a música está por riba de todo iso. É moi interesante o que fan en Inglaterra cos Proms, que son os concertos máis populares nos que a xente camiña con bandeiras ou globos, ou en Holanda, que se escoita un recital de violín e piano desde os barcos no canal tomando algo. Paréceme magnífico todo o que rompa o elitismo da música clásica e a súa percepción social. —Hoxe agradécense moito as fusións de varias músicas. A súa orquestra tamén fai colaboracións? Fóra do noso eido fomos a primeira orquestra que actuou con Abraham Cupeiro, este mulitinstrumentista tan especial que toca instrumentos pouco difundidos, como o karnyx, que usaban os celtas nas batallas, e está recreado a partir dunha inscrición nunha moeda romana ou trompetas barrocas e perdidos instrumentos gregos. Tamén fixemos cousas no eido do jazz con Roberto Somoza e Quinito Mourelle, cos que gravamos un disco moi interesante. —Teñen gravado discos, pero perdeuse ese mercado, ese xeito antes habitual de escoitar música. Séguense facendo libros porque non fai falta reprodutor, e é un obxecto que amamos. Até hai uns anos aferreime romanticamente á defensa do disco, co seu deseño, o seu libreto… pero perdemos a batalla porque apenas se mercan nin utilizan, e non hai reprodutores nas casas. Agora preparamos na OCG e na Fundación Rogelio Groba, onde fundamos e mantemos selo propio, o volcado de todo o material nas diferentes canles dixitais, sexan Spotify ou outras. Estamos nese trabalo e faremos unha campaña de difusión cando todo este material estea en acceso público. —A salvagarda do corpus musical do seu pai é complexa. Son máis de 700 obras e fixemos un proxecto de dixitalización de toda a música que estaba autografada. Pero hai que corrixila, gravala e poñela nos atrís. Traballamos para que non se perda ese fondo, que pode suceder moitas veces cun legado musical que se abandona nunha gabeta. Se non se interpreta, grava ou difunde, que é ao que nós dedicamos moito tempo, o perigo sempre axexa. —A súa outra arela é a revitalización da Sociedade Filharmónica na Coruña, que tamén preside. Outra dura batalla. Naceu no Trienio Liberal, despois parou coa Restauración e desde outubro de 1904 mantivo actividade ininterrompida. Tivo un paréntese breve durante a guerra, pero sobreviviu ao delirio e ao desastre. É historia do desenvolvemento da música clásica en Galiza. As filharmónicas, das que a coruñesa é a máis antiga do país, naceron polo interese da burguesía do momento, e hoxe trátase de manter esa riqueza de programación anual con doce concertos, no noso caso no Teatro Rosalía de Castro, que é a súa sede e onde naceu.