30 castelos e torres galegas para descubrir un reino

Ten aquí remate o conxunto de entregas sobre castelos e torres galegas que nos puideron axudar a descubrir parte da historia dun reino, o da Galiza. Isto non sería posíbel sen as persoas autoras dos textos e das imaxes gráficas, xa citadas no fascículo introdutorio. Porén, a esta empresa fóronse sumando outras colaboracións ben útiles para enriquecer o conxunto, as de Eva R. Liñeira Caeiro e Marcial Pérez Iglesias: ela, coas súas pescudas e atinadas intuicións; el, coa realización de fotos aéreas de diversos inmóbeis coa axuda dun dron. Oportunas tamén resultaron as propostas e análises de María Obelleiro, directora de Nós Diario, e Roberto Vilameá, xerente de Sermos Galiza SA, empresa editora de Nós Diario. A eles esténdolles a miña gratitude, como acontece con Álex Rozados e Carlos Barros, responsábeis do proceso de maquetaxe dos fascículos. Así as cousas, non menos de 43 persoas foron parte de xeito directo ou indirecto deste proxecto que intentou deitar luz sobre certas construcións que son símbolos, ineludíbeis, do antigo reino da Galiza e, na actualidade e por extensión, da nación galega.

Da antiga presenza de plantas xuncáceas na zona agromou o topónimo Xunqueiras, termo que por ligazón con esta procedencia derivou no plano da onomástica, dando identidade a sucesivos escudeiros desta liñaxe. En aplicación do Real Decreto 1054/1981, de 27 de marzo, polo que se declara monumento histórico-artístico de carácter nacional a torre-fortaleza de Xunqueiras, ten a consideración de BIC.

Nun outeiro abrazado case por completo polo río Narla, as torres de San Paio dominan os camiños que entran desde Lugo ao cordal de Carregal e ás serras que protexen a antiga xurisdición da Ulloa. É un castelo empoleirado sobre a rocha que na súa feitura conserva a traza que lle deu Vasco das Seixas “O Mozo” aló polos primeiros anos do século XVI. Hoxe está rehabilitado e acolle un museo etnográfico da Deputación Provincial de Lugo.

Érguese o castelo de Vimianzo sobre un outeiro situado na zona nordeste da vila de Vimianzo, rodeado por un foxo de forma ovalada. Escenario de importantes episodios da historia medieval do reino de Galicia, foi disputado por señores laicos (os Mariño e os Moscoso) e eclesiásticos (os arcebispos de Santiago). Durante a Idade Moderna constitúese como centro-reitor da xurisdición de Vimianzo, señorío dos condes de Altamira, e na Contemporánea pasa a ser residencia estival dunha familia fidalga, os Martelo, ata que volve ao poder da Igrexa para pasar, finalmente, á Deputación da Coruña.

A Torre de Vilanova dos Infantes sitúase no lugar do mesmo nome, na freguesía de San Salvador de Vilanova dos Infantes á distancia de 3 quilómetros escasos do centro da vila de Celanova, converténdose nunha das iconas da bisbarra e nun dos monumentos medievais máis senlleiros de toda a rexión das Terras de Celanova e Baixa Lima.

A Torre de Tebra está situada a unha altitude de 100 metros sobre o nivel do mar dominando o vello camiño medieval que atravesaba o val de Tebra cara a Baiona. A case sete quilómetros do río Miño a torre vén sendo herdeira de vellas fortificacións fronteirizas polo seu control visual sobre o territorio raiano, mais tamén resulta ser testemuña do castelo construído por Pedro Madruga durante as guerras señoriais do século XV.

O castelo de Soutomaior aséntase sobre un promontorio rochoso no val do Verdugo e do Oitavén e a seis quilómetros da Ría de Vigo. A súa proximidade á ponte medieval de Comboa que cruza o Verdugo en Romariz incrementa o valor estratéxico da fortaleza ao permitir gardar o paso ao interior do territorio e as comunicacións sur-norte na Depresión Meridiana.

Nunha maxestosa paisaxe érguese o castelo de Sobroso, fortaleza que visualiza un amplo territorio e domina as vías de comunicación, en tempos medievais e modernos, entre o interior e a “Terra de Turonio”, mais a cidade de Tui e o fronteirizo río Miño. Situado a catro quilómetros de Ponteareas e a sete de Mondariz, constitúe unha das meirandes e mellor conservadas mostras deste tipo de arquitectura do sur de Galicia e do conxunto galego en xeral. Foi declarado Monumento Nacional en 1949 e Ben de Interese Cultural en 2013. En 1981 adquiriuno o concello de Ponteareas e foi sometido a restauración, namentres que no 2014 sería cedido á Deputación de Pontevedra para a súa musealización.

A torre da homenaxe de San Miguel das Penas está situada na parroquia homónima, no concello de Monterroso, na aba sur da serra de Pol e nunha pequena chaira, rodeada de castiñeiros centenarios. É unha das fortalezas máis insignes da bisbarra da Ulloa, que pertenceu a un bo número de liñaxes nobiliarias galegas: Taboada, Noguerol, Ribadeneira, Conde, Amarante etc.

Son moitos os lugares do patrimonio galego que nos transportan a tempos pasados, a intres e contextos; espazos evocadores que pedra sobre pedra levan a quen os visita aos séculos dos entregos. Un deles, quizá dos máis salientados no caso da Galiza medieval, é o castelo da Rocha Forte. Pero non só coma lugar. Pedra sobre pedra, a súa construción conforma un edificio senlleiro na contorna compostelá, forte e rexo, de muros torres e adarves no seu tempo, como reza o seu nome. Pero ademais compréndese coma herdanza e produto dun conxunto de procesos sociais e políticos que, paseniño, ano a ano, decenio a decenio, século a século, deixaron nas súas rochas as pegadas daquilo que ocorrera, daquilo que se pensara... da vida, en definitiva.

Tras a Revolta Irmandiña (1466-1469) e o asasinato de dona Tareixa de Zúñiga a mans dos seus vasalos en 1470, foi erixido o castelo de Ribadavia, cuxas ruínas constitúen aínda hoxe en día un símbolo do poder señorial que exerceron os Sarmiento sobre esta vila e a súa contorna, despois de chegar ao reino de Galiza no século XIV con motivo da entronización dos Trastámara na Coroa de Castela.

O castelo de Pambre é un dos máis coñecidos e admirados do noso país. Maxestoso malia o seu abandono durante tantos anos, fito na paisaxe, reloce por fin visitable. Predio principal da poderosa liñaxe dos Ulloa, o seu testemuño serve de base para o modelo ideal de castelo do baixo medievo no magnífico debuxo de Martiño Picallo co que se iniciou este coleccionable.

O castelo de Oeste ou Torres de Oeste, restos dun propugnáculo medieval de sona nos nosos días pola celebración da festiva Romaría Vikinga, atópase no extremo noroccidental do concello de Catoira, na marxe esquerda do esteiro do Ulla, que desemboca na ría de Arousa, un lugar de tránsito co que estivo sempre vencellada a vella fortificación catoirá.

Admirablemente localizado nunha rocha cortada a pico, áchase en bastante bo estado, aínda que en ruínas. Domina todo o val do Eume e a comarca de Pontedeume, a ría de Ares e o areal de Cabanas. Érguese sobre unha antiga fortificación do século XII ou XIII. O castelo, tal e como o coñecemos, data do século XIV e foi feito por orde de Fernán Pérez de Andrade “O Boo”.

Construído sobre un penedo rochoso na freguesía de Naraío, no concello de San Sadurniño, é a fortaleza roqueira máis espectacular do norte da Galiza. As súas ruínas fálannos dunha historia moi vinculada á Casa de Andrade, mais tamén dun tempo de guerra, traizóns e revoltas, que aínda hoxe cativan todo visitante que até 
el se achega.

Para a xente que vivimos á vista de Monterrei, este lugar supón máis do que unhas simples palabras poderían definir. É o noso horizonte, un campo de xogos, un faro e un espírito sempre presente, sempre vixiando dende as alturas o Alto Támega... É imposible fuxir da súa mirada monumental e pétrea pero, ao mesmo tempo, consegue atraer indefectiblemente a todos nós, tarde ou cedo, a tocar as súas pedras, a buscar tesouros perdidos e a observar o solpor no Monte-Deus Larouco. Esta tríade insólita do río Támega, o castelo de Monterrei e o monte Larouco marca e determina o devir do ser humano por estas terras dende hai moito tempo.

Monterreal é un fito sinalado na paisaxe costeira atlántica, sendo os seus muros un compendio da nosa historia. Esta fala dunha localización estratéxica para a defensa da costa e o pobo une o seu pasado a heroes e cabaleiros irredentos como Viriato ou Pedro Álvarez de Soutomaior. Desde 1963, é o Parador de Turismo Conde de Gondomar.

Situado nas proximidades da igrexa parroquial de San Xurxo, no concello de Moeche, foi testemuña de excepción das grandes convulsións políticas que sufriu o reino da Galiza entre os séculos XIV e XV. A súa esmerada arquitectura e a súa recente rehabilitación fan del o edificio civil de época medieval mellor conservado de toda a comarca de Ferrol.

O Castelo de Mesía sitúase na localidade da Pobra, da freguesía de Bascoi, na bisbarra histórica da Terra de Ordes, moi vencellada á lindeira Terra de Compostela. Nun lugar privilexiado entre Santiago e Betanzos, por ser fronteira e lugar de paso de diferentes vías de comunicación que unen As Mariñas con Compostela.