Boatos, mentiras e posverdade

Noticias, informacións e declaracións falsas van enchoupando a realidade social de tal xeito que a propia mentira vaise volvendo algo impreciso, gradual e habitual. As oligarquías económicas e as dereitas políticas que as representan non teñen reparos en artellar un escenario de posverdade, dirixido á configuración da opinión pública e a incidir nas campañas electorais, onde os feitos comprobados sucumben perante o recurso a emocións, absurdos, falacias, deturpacións e ostentacións de cinismo. De feito, na actualidade esta situación acada tal relevancia que o Dicionario de Oxford chegou a designar este termo como palabra do ano en 2016, definíndoo como aquelas "circunstancias nas que os feitos obxectivos son menos influíntes, á hora de conformar a opinión pública, que as apelacións ás emocións e ás crenzas persoais". O primeiro en utilizar o termo de posverdade foi Steve Tesich en 1992, nun artigo en The Nation acerca dos escándalos do Watergate; mais non será até o ano 2004 cando Ralph Keyes publique o primeiro ensaio, The Post-Truth Era, dedicado ao tema. Así e todo, foi Hannah Arendt a primeira que en dous breves ensaios, Verdade e política e A mentira en política, perfilou os trazos do que se pode considerar a mentira política moderna. Para Arendt, se a mentira tradicional procuraba agachar ou enmascarar segredos ou intencións ocultas, evitando o coñecemento de determinados feitos, a mentira política moderna ocúpase de reescribir cousas que están á vista de todos. Trátase, xa que logo, de despregar un dispositivo falsificador e destrutor sobre a realidade coñecida e significativa; o obxectivo consiste en que a comunidade se implique na mentira, orquestrando un engano organizado e xeneralizado. Trátase de facer encaixar a realidade nas mentiras a base de diluír as diferenzas entre os feitos e a ficción e entre as emocións e a razón Como ten salientado Harry G. Frankfurt, nun ensaio sobre charlatanaría e discurso en política, toda esta nova indiferenza cara ao valor da verdade resulta moito máis perniciosa que a propia mentira, dado que o que menos importa é se os feitos describen correctamente a realidade; porque, do que aquí se trata, é de manipulalos co único obxectivo de que se adapten a uns intereses espurios e alleos ao ben común. Unha situación na que a verdade se torna irrelevante e esvae a través das sucesivas deturpacións e desacreditacións dos feitos acontecidos. É certo que a mentira en política sempre existiu, mais esta posverdade incorpora particularidades de seu. De principio cabe salientar a enorme capacidade de influencia e difusión a través dos media e das novas tecnoloxías da información e da comunicación. Así mesmo vai acompañada da fabricación de escenografías e discursos políticos nos que a realidade se remodela na procura de seguidismos acríticos e adhesións ideolóxicas. Cómpre engadir, tamén, que máis que bombardear cunha morea de mentiras, a estratexia consiste en tentar que a realidade encaixe nas mesmas a base de diluír as diferenzas entre os feitos e a ficción e entre as emocións e a razón. Industria da manipulación Escribira Rafael Tejerina que se antes a fe consistía en crer sen ver, na actualidade a fe consiste en ver e non crer, sobre todo cando o que vemos non se axeita ás nosas crenzas. Porén, alén dun tema de ética ou de moral, estamos perante unha cuestión claramente política. De feito non se trata, como algúns desculpan, de medios irrelevantes ou de canles marxinais nas redes. Trátase de youtubers, influencers e paraxornalistas, lucrados a base de vender lixo, así coma tamén de medios acreditados tradicionais que actúan como auténticas industrias de manipulación e de confusión que alimentan ese circuíto de oferta e demanda do morbo e da desinformación ao servizo da guerra cultural e ideolóxica emprendida polo neoconservadorismo. Fabricantes de boatos e mentiras gorentosas para, arremetendo contra o racional e o razoábel, esconxurar o perigo da insatisfacción e da indignación social e dirixilas contra todo o que arrecenda a fraternidade e a igualdade sociais. Se nos detemos a pensar nos efectos desta acometida contra a verdade, decatámonos de que toda esta fábrica da falsificación constitúe un xeito de crebar a zona común de comprensión e, xa que logo, destruír as condicións de posibilidade de acceso ao entendemento e á crítica da realidade social. Por este motivo, traballar para confrontar e desmontar este armazón debe ser un obxectivo relevante para a esquerda, mais sen deixar de ver que calquera limitación de dereitos ou recurso a medidas coactivas supón, como amosa a experiencia, fornecer de máis instrumental a eses poderes represivos do Estado en mans da reacción e que sempre se utilizan para actuar, precisamente, contra calquera pretensión de realizar mudanzas no sistema.