Portodemouros, a presa que anegou centos de casas, dá a Naturgy 480.000 euros ao día

Na noite anterior á inauguración do encoro de Portodemouros, a Garda Civil baleirou as vivendas nas que quedaban as familias que se resistiran durante catro anos a deixar as súas vivendas. A golpes nas portas e a punta de pistola foron saíndo un a un de cada recuncho habitado en todo lugar que á mañá seguinte sería anegado. Daquela dura vivencia quedaron os que chegaron a un acordo e recibiron cartos para comezar de novo e outros que, sen compensación, tiveron que marchar pola forza da auga. Algúns decidiron trasladar as súas vidas uns metros máis arriba, os que tiñan propiedades familiares alternativas. O resto, a maioría, optaron pola emigración para comezar de novo. Os destinos foron outras vilas galegas, grandes cidades e o resto do Estado e Europa. Unha orde ministerial do 10 de novembro de 1962 concedeu a Hidroeléctrica Moncabril o aproveitamento do río Ulla coa construción de oito encoros. Finalmente Moncabril só chegou a construír o de Portodemouros. En outubro de 1971 outra orde ministerial transferiu a concesión de Moncabril a Unión Eléctrica e o 7 de xullo de 1979 pasou a mans de Fenosa. Sen beneficios na zona Van 55 anos da inauguración do encoro de Portodemouros, e as cifras deixan ás claras quen gañou e quen perdeu. Naturgy embalsa actualmente neste encoro 300 millóns de metros cúbicos de auga, nunha presa de 469 metros de longo e 90 de alto pola que nunca chegou a pagar polo seu impacto ambiental. Pola contra, a planta produce 95 MW cada hora, co que Naturgy ingresa só neste encoro entre 20.000 e 32.000 euros á hora. A contrapartida para a antiga Fenosa é simplemente o pago do Imposto de Actividades Económicas (IAE) ao Concello de Vila de Cruces (O Deza), onde se localiza a central, e o Imposto de Bens Inmóbeis (IBI) correspondente polos terreos anegados aos concellos afectados polo encoro. Coas cifras de produción de enerxía, en medio día de funcionamento da central, Naturgy pagou o prezo estabelecido, ao que hai que engadir o servizo de ferri entre Beigondo (Santiso, comarca de Terra de Melide) e Loño (Vila de Cruces, comarca do Deza), a única conexión que a empresa quixo pagar a cambio de dividir dúas comarcas e mesmo dúas provincias. A Xunta autoriza na Mariña un novo parque eólico de Naturgy: así é o proxecto Piago Portodemouros é, das 38 grandes centrais hidráulicas da Galiza, a que máis volume de auga embalsa, 190 hectómetros cúbicos, aínda que ten capacidade para 297. A súa extensión é de 1.204,98 hectáreas, nas augas do Ulla e o Arnego, abranguendo tres comarcas e catro concellos: Vila de Cruces e Agolada (O Deza), Arzúa (na comarca homónima) e Santiso (Terra de Melide). Ten a mesma extensión que Hospitalet de Llobregat, cidade catalá onde viven 1,6 millóns de persoas. No caso de Brocos (Agolada), a veciñanza asegura que os terreos anegados “eran un verxel” e, coa perspectiva do tempo, todos sen excepción afirman que “hoxe non o teriamos permitido”. Polas características da zona, “cunha concentración parcelaria axeitada”, aseguran que esta parroquia tería agora un presente e un futuro moi distinto. O Agolada Clube Náutico, pola contra, si está aproveitando na actualidade parte dos terreos para dar vida á zona cunha área recreativa onde se practican deportes acuáticos. Cada verán son moitos os visitantes que acoden a este “Mar do Deza”, a expensas sempre de que a actividade da central hidroeléctrica permita ter caudal abondo. Hai seis anos parte do antigo Brocos e O Marquesado emerxeron da auga. A loita veciñal Entre 1974 e 198 a veciñanza afectada amosou músculo nas rúas e nas institucións. Os Gobernos locais apoiaban as protestas, mais a resposta de Fenosa foi “divide e gañarás”. A empresa foi quen de negociar un a un cos propietarios dos terreos tentando impedir que se agruparan para facer forza. Con algúns pactaron, e os que loitaron contra Fenosa e os Estado seguen a acusalos hoxe en día de “terse vendido por catro patacóns”. Naturgy é multada con seis millóns de euros por manipular o prezo no mercado eléctrico Mudou o clima e chegaron as néboas A chegada da auga ao encoro de Portodemouros en 1968 mudou para sempre a zona, e non só esteticamente. Cambiou o clima, os cultivos e os costumes locais. Coa enchente de Portodemouros chegaron as néboas, bancos persistentes a maior parte do ano que remataron con cultivos tradicionais na zona. E os efectos mesmo chegan moitos quilómetros máis cara á costa, á Ría de Arousa, onde a caída da salinidade e os lodos na desembocadura do Ulla teñen provocado a morte de moitos bancos marisqueiros. A Plataforma en Defensa da Ría de Arousa culpa Naturgy da “mala xestión do encoro de Portodemouros”, que fai que sistematicamente a auga doce e os lodos estraguen o marisqueo. En primeira persoa Marita naceu en Ribadulla (Santiso), tiña catro anos cando toda a familia tivo que trasladarse e comezar unha nova vida en Corbelle (Melide). “Foi un drama a expropiación forzosa e o traslado”, di. “Moncabril pagou un novo lugar para a familia e trasladámonos con todo, vacas e todo, tardamos seis meses”. En Ribadulla quedou un tío de Marita, Secundino, durante os dous anos que tardou en encher o pantano “porque Moncabril só pagaba as fincas que quedaban completamente cubertas pola auga, se quedaba un pé por fóra xa non as pagaban. A tía Pepa non marchou até que lle chegou a auga a cociña”. Jacinto, irmán de Marita, recorda que Moncabril pagoulles 900.000 pesetas, mais a casa nova valíalles máis de 1 millón. Lembra aquela operación como “un espolio, foi unha estafa, e agora cos eólicos pasa o mesmo”. Fenosa evitou a ponte e hoxe a barcaza segue a ser o único medio de unión F oi outra orde ministerial en maio de 1975 a que mandou pór en marcha o servizo "da bacarza" entre Beigondo (Santiso) e Loño (Vila de Cruces). Foron seis anos de loita veciñal os que conseguiron que Fenosa accedera a custear a comunicación entre estas parroquias separadas pola presa. Os veciños e as veciñas pediron unha ponte e facilitar o acceso ás terra de traballo que ficaron comunicadas logo da enchente, mais a solución que a Fenosa lle pareceu nese momento, “a barata”, rematou por condenar a eléctrica a prestar un servizo 24 horas e 365 días ao ano desde hai xa 48 anos. Os acredores de Celsa sitúan aos mandos Rafael Villaseca, ex conselleiro delegado de Gas Natural É certo que o “Azulón Primeiro” é xa máis que un barco unha carraca, que o servizo se suspende sen alternativa uns meses ao ano por cuestións de mantemento e mesmo que, visto con perspectiva, teríalle compensado á grande empresa eléctrica pagar unha ponte, mais "a xustiza poética", se é que existe, fixo que un servizo que a compañía esperaba poder desmantelar sen protestas en pouco espazo de tempo, leve xa eses 48 anos operativo e sen visos de que os veciños e as veciñas afectados deixen de usalo a diario. A condena de Fenosa foi a que elixiu a propia empresa, que pretendeu aforrar en cemento e piares para unha ponte pensando que o servizo da barcaza ía desaparecer en pouco tempo, pero 48 anos despois vense na obriga de continuar investindo en mantemento e gasóleo, ademais de en persoal que atende este servizo 24 horas todos os días do ano.