A propósito da sostibilidade e do berberecho de Noia

Nas últimas décadas tense xeneralizado o discurso da sostibilidade como resposta ás problemáticas medioambientais, económicas e sociais xeradas pola globalización e a aceleración do crecemento. O obxectivo do desenvolvemento sostible é defendido tanto por gobernos e institucións, como por empresas e asociacións, preocupados por garantir o futuro das próximas xeracións. Pero cada vez son máis as voces críticas que denuncian que “sostible” tamén se ten convertido nun termo politicamente correcto, ambiguo e baleiro de contido, e que se fai necesario mudar a perspectiva. O xeógrafo Erick Swyngedouw afirmaba en 2007 que “todos aparentemente están preocupados pola supervivencia socio ambiental a longo prazo da humanidade, ou de parte dela, pero a maioría dedícase aos seus negocios como sempre”. E a situación non parece ter mudado nos últimos anos: boas intencións políticas, avance da sostibilidade no plano do discurso, pero non necesariamente un cambio de prácticas, e tampouco de modelos de planificación e xestión. Co avance na conformación do Estado das autonomías, e coa transferencia das competencias en xestión dos recursos pesqueiros e marisqueiros, para o Goberno galego fíxose prioritario racionalizar o aproveitamento destes recursos, en prol da sostibilidade, e foron aprobándose nos últimos anos do século XX leis e normas para a pesca e a ordenación dos recursos mariños. Neste contexto tivo lugar o proceso de profesionalización do marisqueo a pé, que conseguiu que as mariscadoras conseguiran uns dereitos laborais e sociais dos que carecían. Pero que tamén supuxo a expulsión das praias de miles de mulleres, que por motivos de idade, formación e cargas familiares, non puideron facer fronte a esta profesionalización. O marisqueo de subsistencia quedou atrás nun proceso que de xeito maioritario as comunidades litorais entenderon como necesario para avanzar no camiño da sostibilidade. Na Confraría de Noia hai 392 persoas con permiso de marisqueo a pé, o 80% mulleres, que traballan fundamentalmente na extracción de berberecho, que tamén se extrae desde embarcacións, cunha produción que leva incrementándose durante todo o século desde os 138.000 quilos do ano 2001 ata os 1.182.000 do ano 2022, cando os ingresos superaron os 6,5 millóns de euros, facendo desta a primeira lonxa de Galicia en comercialización desta especie. Nos últimos anos, aproveitando a dispoñibilidade de fondos procedentes da Política Pesqueira Común para o desenvolvemento sostible das comunidades pesqueiras, a Confraría traballou na creación dunha etiqueta de calidade, a marca “Berberecho de Noia”, para incrementar o valor do produto garantindo a súa trazabilidade, iniciativa premiada polo Goberno galego nos premios Economía Azul, e reforzada pola organización de xornadas de exaltación do produto. Nos primeiros días de novembro, ao pouco de comezar a campaña marisqueira, a confraría de Noia presentou un expediente temporal de regulación de emprego para gran parte dos seus traballadores, despois de constatar a morte de toneladas de cría de marisco nos seus areais. As mariscadoras e a confraría fan responsable a empresa hidroeléctrica que xestiona a presa augas arriba do río Tambre. Pero estes non son os seus únicos problemas: meses atrás a súa loita fora dirixida aos posibles impactos dos aproveitamentos da mina de San Finx en Lousame, en forma de vertidos tóxicos. A xestión dos recursos hidráulicos e mineiros non garante o progreso sostíbel das comunidades litorais A necesidade de novos modelos Volvendo ao paradigma da sustentabilidade, parece que este discurso non está dando solucións aos problemas ambientais e sociais, cando permite que a planificación e a xestión dos recursos, neste caso hidráulicos, mineiros ou marisqueiros, se aborden de maneira independente, por separado. Xestión sustentable da auga, dos recursos do subsolo, da produción marisqueira... que non garanten o desenvolvemento sostible das comunidades litorais. Debemos atopar novos modelos integrais, impulsar novas políticas que nos permitan superar o paradoxo do discurso actual da sostibilidade. Se queremos que Galicia continúe a ser unha das máis importantes rexións pesqueiras de Europa, e se o berberecho de Noia ten esta relevancia para a imaxe de calidade dos produtos galegos, non nos podemos permitir a falta de coordinación entre as autoridades encargadas de planificar os usos con potenciais conflitos. Podemos seguir falando do paradigma da sustentabilidade, pero os feitos demostran que a sustentabilidade non vai máis alá dun discurso co que todos están de acordo pero que non está a dar os resultados agardados.