Mostra de Teatro Abrente: transformar a sociedade a través da escena

Todo comezou coa detención e o traslado fulminante de tres sacerdotes -Virxilio Rodríguez Silva, Xosé Bieito Rodríguez Sieiro e Miguel Fernández Grande- que, nos anos últimos da década de 1960, iniciaron en Ribadavia unha actividade sociocultural desde un pensamento democrático que molestaba ás autoridades franquistas. Un grupo de xente nova decide tomar as rendas daquel labor de concienciación da sociedade e, en 1969, fundan a Agrupación Cultural Abrente. No medio dun ambiente represivo e opaco, a asociación consegue manter unha actividade -abraiante en plena ditadura- que ten a democracia e a cultura galega como horizonte. Mantén un cineclub no que se proxectan filmes difíciles de ver nas carteleiras comerciais e as curtas que o balbucente cine galego ía dando á luz; celebra concertos de, entre outros, Voces Ceibes, Bibiano, Benedicto, ou Miro Casabella; organiza conferencias e mesas redondas nas que se tratan cuestións como a liberación da muller ou o estado da educación; inaugura exposicións de pintura, cerámica, fotografía ou escultura; abre unha taberna que mostra a clara vocación popular da Agrupación; participa en campañas de defensa da lingua... Este sábado 27, dentro das actividades da Mostra Internacional de Teatro de Ribadavia (MIT), Xan Leira estrea o documental Abrente. Do ermo á rebeldía, que relata a historia daquel grupo que, chegado o ano 1973, decide organizar a I Mostra de Teatro Galego, un paso que, segundo confesan os propios protagonistas da historia, marcaría un antes e un despois na súa traxectoria. "Eu creo que a experiencia anterior de dinamización social con aqueles tres sacerdotes fai entender a aquel grupo de mozos e mozas que resolver a súa situación pasa por desenvolver unha actividade cultural de oposición política", declara Xan Leira en conversa con Nós Diario. "E a forma en que realizan o seu traballo indica que existía un plan serio e rigoroso. Eles detectan a necesidade de crear novas compañías de teatro e móvense por toda a Galiza contactando con grupos, escolas e asociacións para promover a Mostra; perceben que se precisan novos textos en galego e convocan o Concurso de Obras Teatrais en Galego... Todo leva a pensar que existía un proxecto estratéxico moi sólido para empregar o teatro como ferramenta de transformación social". Ribadavia: o gran teatro do mundo Entre bambolinas Un dos grandes atractivos do documental de Leira é que renuncia a empregar as caras máis coñecidas do teatro que pasaron por Ribadavia para centrarse nas persoas que organizaban toda aquela actividade. "Iso ten que ver co concepto, tamén moi teatral de ver o que sucede entre bambolinas", confesa o director. "É a historia duns militantes da cultura que comezan a loitar polo noso desde a base. Sinceramente creo que se trataba dunha organización heroica". A única excepción é a de Maximino Queizán, "porque era xa unha persoa cunha traxectoria recoñecida na promoción do teatro galego e que mantiña contactos co sector escénico de todo o Estado. Parecíame interesante contar co seu punto de vista", di Leira. O debate como motor No filme tamén saen a relucir as polémicas -non sempre mantidas nun ton moderado- que dalgunha maneira operaron como un motor de evolución da Mostra e do propio teatro galego. Discutiuse sobre se a Mostra debería o teatro amador e o profesional, ou sobre se debía aceptarse como teatro galego o feito por compañías do país que traballan en en castelán... "Hoxe non cabe dúbida de que o teatro galego se expresa en lingua galega, mais segue habendo ocasionais abrochos dese debate", opina Leira. "A nosa identidade nacional non acaba de consolidarse na sociedade e, polo tanto, un profesional de calquera actividade -tamén do teatro- pode ter que enfrontarse a esa contradición nalgún momento da súa carreira". Tamén existiron serias discusións sobre se a creación escénica debía centrarse en estéticas que emanasen das formas populares ou se había que adoptar as fórmulas de vangarda que chegaban desde o teatro europeo. O actual director da MIT, Roberto Pascual lembra na película que o primeiro Concurso de Obras Teatrais acaba sendo outorgado ex aequo a dúas obras que representaban ambas tendencias: A farsa de Bululú, de Manuel María e Zardigot, de Eloxio R. Ruibal. Non é disparatado pensar que diferentes estéticas supuñan tamén distintas formas de encarar o debate político, e que os compoñentes do grupo Abrente permitían que fose o propio sector teatral o que resolvese as súas propias contradicións ao absterse de priorizar calquera tendencia. Da mesma forma, definíanse como persoas de esquerdas pero evitaban coidadosamente adscribirse a ningunha corrente ou partido. "Desde sempre, os partidos políticos tratan de asentarse sobre dinámicas sociais consolidadas", apunta Leira. "Mais o grupo Abrente actuou de maneira moi intelixente e moi democrática, rodeándose de intelectuais e figuras de todas as tendencias da esquerda, para evitar ser colonizados por ningunha delas". Xosé Luís Méndez Ferrín, Nemésio Barxa, Xosé Manuel Beiras, Xaquín Lorenzo, Manuel María, Xesús Alonso Montero, Victoria Armesto, Avelino Pousa, Xose Luís Franco Grande ou Xosé Ramón Barreiro foron, efectivamente, algúns deses vultos que colaboraron, dunha maneira ou doutra, coa agrupación. "Non hai que esquecer que era unha época de grandes debates e que, precisamente polo protagonismo que tiñan, Ribadavia adquiriu unha sona de núcleo de pensamento crítico que non só lle permitiu á asociación contar co apoio da veciñanza, senón tamén converter Ribadavia nun foco de atracción para artistas, escritores, xornalistas, e políticos", lembra o director do filme. "E iso creou un inmenso legado que segue vivo: se hoxe existe a Mostra Internacional de Teatro de Ribadavia é porque antes existiu a Mostra de Teatro Abrente". Mesmo a forma de rematar foi plenamente consciente e responsábel: cando chegan outras circunstancias políticas, a Agrupación Abrente entende que o seu papel xa non pode ser o mesmo, e disolven a asociación legando toda a súa documentación ao Museo Etnolóxico da vila. Incluso chegan a deixar alí unha caixa coas pesetas que recadaran para financiar actividades e que non gastaran. "Constitúe un exemplo de pureza militante realmente exemplar", sentencia Leira. Ribadavia estrea teatro inclusivo da man do CDG e Culturactiva