Afonso VIII: a estratexia heterodoxa do reino da Galiza

A desmemoria, alimentada ou inducida, a través da ocultación, a ignorancia o a apropiación indebida por outros, asolaga a conciencia da sociedade galega sobre si mesma. Esta aínda segue a ser unha das principais eivas que a caracterizan, un dos principais atrancos para tomarmos a serio, acreditando en que existimos como pobo diferente. A falta de conciencia histórica propia é o resultado do absoluto baleirado de información sobre o noso pasado, coa conseguinte consideración marxinal da Galiza, sempre apéndice subordinado a realidades diferentes a ela mesma, supostamente superiores. A absorción e a dependencia xustificarían que sexa naturalmente inexistente ou prescindíbel como entidade diferenciada. Resulta así, mesmo na Idade Media, entre os séculos XI e XIII, cando o reino da Galiza viviu a etapa de maior esplendor da súa historia, un facho rechamante no contexto peninsular e europeo. O rei viviu sempre con Galiza como referencia principal e tivo Santiago, como cidade dos seus afectos, centro do seu poder político e da cultura trobadoresca Pois ben, se vos desprazades desde León a Cáceres, pasando por Salamanca, atoparedes que, en cada unha das ditas cidades, hai estatuas en bronce (nas dúas primeiras) ou medallón coa face esculpida en pedra (Salamanca), en lugares neurálxicos das mesmas, en homenaxe a un rei que eles denominan Alfonso IX, ao que consideran privativo do reino de León. Para alén desta apropiación en exclusiva, con absoluta ocultación ou absorción do reino da Galiza, cada unha delas presume de ser destinataria dalgunha decisión real que as enxalzou ou promoveu: a celebración dunha curia, que teñen, como primeiras cortes, pola participación asemblearia de igrexa, nobreza e burgueses das cidades (1188), caso da cidade de León; a fundación (1218) do que xa consideran Universidade de Salamanca, as scholas Salamanticae, controladas e alimentadas desde Santiago, por ser o bispado salmantino sufragáneo da igrexa metropolitana compostelá; a recuperación definitiva (23-04-1229) para o poder político cristián, no caso de Cáceres, onde por certo, tivo orixe a Orde de Santiago, fundada co amparo do rei Fernando II, pai de Afonso VIII, e do arcebispo compostelán, Pedro Soares, intitulándose os seus membros fratres ou freires, en galego. Realidade documental Este Afonso, para nós VIII, de Galiza e León, se nos atemos á realidade documental, e de marcada identificación galega, se nos atemos ao sustento da súa políticas, así como á súa actuación xeo-estratéxica, non merece nin lembranza nin homenaxe, agás a denominación dalgunha rúa nalgún caso, en ningunha cidade ou vila galega das moitas que foron por el promovidas: A Coruña, Ferrol, Betanzos, Monforte, Baiona, Viveiro, Ribadeo, Castro Caldelas, Vilafranca, Ribadavia…Algúns historiadores que del se ocuparon, malia o seu españolismo e a causa de certo rigor, recoñeceron que era un rei galego, pola clase dirixente que o sustentaba, polas súas opcións estratéxicas. As principais eran: a recuperación da unidade con Portugal, a través do seu matrimonio coa princesa portuguesa, Tareixa, filla de Sancho I, como xa fixera o seu pai Fernando II coa filla de Afonso Henríquez, Urraca; a oposición á pretensión hexemonista do reino de Castela; a desafección coa introdución na península do espírito de cruzada contra os musulmáns, alimentada polo papa para favorecer a súa política, potenciando os reinos que, como o castelán, lle eran coniventes. Polos seus matrimonios, considerados incestuosos e polos seus pactos cos almóadas, foi excomungado en diversas ocasións, e os seus reinos interditos, mesmo xustificándose que era lexítima a rebelión dos súbditos contra el por herético. Foi tan memorábel, en canto expresión do poder e independencia do reino, como irritante para a alianza belicosa cristiá, bendicida polo Papa, contemplar como Afonso VIII, mentres eles se preparaban para unha guerra de cruzada que el non secundaría, consagraba a catedral de Santiago (21-04-1211), dando cabo así a esta obra monumental da arte románico-gótica, con todo o poder nobiliario e eclesiástico galego detrás, sen faltar o entusiasmo dos burgueses. Anos antes (23-01-1197), en acto tamén de grande solemnidade, armárase cabaleiro, deixando constancia da súa autonomía política, aliado cos almóadas, após estes derrotaren os casteláns en Alarcos (19-07-1195). Malia o clima inquisitorial que medrou, após o triunfo cruzado contra os almóadas en Las Navas de Tolosa (16-07-1212) e a persistente e sanguinaria cruzada contra os herexes cátaros no Languedoc, Afonso VIII mantivo a estratexia de oposición ao hexemonismo castelán. Naturalmente, o rei viviu sempre con Galiza como referencia principal e tivo Santiago, como cidade dos seus afectos, centro do seu poder político e da cultura trobadoresca, que el alimentou como trobador tamén. No Panteón Real da catedral de Compostela está soterrado.