Tres posicións ante o desenvolvemento económico (sostible)

Na actualidade están a confluír en Galicia discusións sobre a pertinencia de varios proxectos industriais. A celulosa de Altri en Palas de Rei, as minas de cobre de Touro e O Pino, a planta de Biometano de Coeses ou os parques eólicos mariños son apenas catro exemplos que mobilizan a sectores da cidadanía e das institucións públicas tanto a favor como e contra. Se ben estes debates non nos son alleos como sociedade, semella que hai un novo elemento sobrevoando os argumentos dados: a posible contribución destas industrias ao desenvolvemento económico sostible de Galicia. Fronte a estes proxectos podemos identificar, cando menos, tres posicións alternativas. En primeiro lugar existe unha postura que podemos denominar como seguidismo economicista. Baixo este prisma, non existe outro criterio que non sexa a ampliación—a curto prazo—da actividade económica ou o emprego derivados de calquera proxecto empresarial. Ao seguidismo economicista impórtalle pouco o impacto que un proxecto empresarial teña no medio ambiente. Véxase a postura que certos sectores sociais e institucionais manteñen sobre a presencia de ENCE na ría de Pontevedra ou sobre a continuidade da central térmica das Pontes de García Rodríguez. Pero agora a produción de mercadorías asociadas ao proceso de transición ecolóxica non supón só o incremento da actividade económica e o emprego. Tamén sitúa a Galicia nunha posición máis competitiva nos mercados asociados á produción sostible. Exportar o problema ambiental obvia o límite físico da Terra En segundo lugar, existe unha tendencia exportadora do problema medioambiental. Implicitamente, esta postura asume que é noutros territorios —do Estado e/ou do mundo— onde deben realizarse as producións máis contaminantes. Trataríase de reordenar o noso crecemento económico cara sectores con menores impactos na natureza. É lóxico que a oposición aos proxectos industriais antes mencionados se articulen en clave negativa. Porén, traducir este rexeitamento en oposición sistemática a calquera actividade industrial non está exento de contradicións. Queremos seguir consumindo os mesmos niveis de papel, produtos electrónicos, electricidade, etc., queremos que a súa produción sexa sostible, pero —moitas veces sen dicilo— tamén queremos que os efectos negativos de producilos os asuman outras persoas fóra da nosa terra. Exportar o problema medioambiental equivale a circunvalar o conflito que existe entre a actual dinámica produtiva e os límites físicos do noso planeta para sostela. O “arranxo espacial” para as producións contaminantes trae consigo dun arranxo ideolóxico. Lamentablemente, canto menos pensemos como sociedade neste conflito, máis difícil será no futuro cambiarmos o paso para poder resolvelo. O post-crecemento Por último, existe a posibilidade de concibir a nosa relación co resto da natureza máis alá da maximización da actividade económica. Neste sentido, o paradigma do post-crecemento está a gañar cada vez máis peso. Podemos pensar en producións a menor escala, cuxos impactos medioambientais negativos sexan asumibles polos ecosistemas onde se sitúan. Podemos acordar como sociedade patróns de consumo menores e/ou distintos. No canto dunha gran fábrica de celulosa, ter varias unidades máis pequenas repartidas polo territorio. No canto dunha única planta de biometano, descentralizar a produción cara as localidades onde podemos aproveitar os residuos das explotacións gandeiras. No canto de dar por feita a dispoñibilidade de materiais, (auto)limitar o noso consumo de produtos que impliquen a extracción de minerais. Pensar a actividade económica en termos de post-crecemento implica, para ben ou para mal, unha ruptura coa lóxica de incentivos que guía na actualidade o noso modelo económico e social. Tamén se trata dunha alternativa ata o momento pouco ensaiada, polo que as incertezas sobre como luciría a nosa sociedade baixo este paradigma son maiores. O post-crecemento ten, por tanto, un aire utópico. Pero o carácter utópico do post-crecemento non está contraposto ao “realismo” do presente, en tanto que este último só é sostible a forza de continuar espremendo os recursos naturais da nosa terra ou, alternativamente, os recursos doutros lugares do mundo. Posiblemente debamos abrir, en pé de igualdade con outros pobos, unha discusión política e social ben interesante ao respecto.