O relato de verán: 'Doce como o favo da mel' (IV)

Desiderio decidira gardar as moedas que ganara andando ao xornal nun esconderixo orixinal (entre os farrapos dun espantallo), pero el e a familia e os demais aldeaos víranse xa despoxados, obrigados a entregarlles pan e viño ou calquera cousa de comer que tivesen a aqueles raspuñeiros brutais que repartían losquiadas se non lles axudabas a enganar a fame. O fusil do vello insurxente cuspía de carano e baixou axiña dous salteadores empoleirados nun carballo, desde o que batían o curral da casa do Bamio con refoladas de balotes. Na súa quenda o Desiderio zapateou un bandido que asomou por tras dun bocoi abandonado na aira, pero logo tardou segundos que se lle fixeron eternos en enfiar no cano da pistola a munición e a pólvora e en calcar esa carga coa baqueta. Vale Deus que o Remington podía coas cazadeiras dos garduños e mantíñaos gacheiros tras dos toros dos carballos do terreiro. Nun dado momento tivo que achantar pra que non o alcanzasen os disparos, botouse a terra e luxou a camisa de liño que lucira no enterro. En ano de piollos, non vale lavar a camisa. Os sitiados, encirrados por aquela axuda imprevista dos dous homes que lles acudiran, abriron o portalón do pazo e fixeron un surto ousado que escurriscou os malandros. Contodo o Cuartillero pagara cara a ousadía porque recibira un tiro nunha canela que o tiña arrebollado na aira estrada con bosta de vaca seca, así disposta pra unha malla que non se faría porque non graiara o centeo deitado polo vendaval incesante e comido das herbas ruís. Cando o vello carlista se achegou ao ferido, aquel badulaque desagradecido faltoulle cantarolando: Un coxo caíu nun pozo e outro coxo que alí estaba a outro rengue lle dicía: olla o coxo como nada. Desiderio acubanouse malamente nos trópicos, custoulle asentar o estómago tralo trouso continuo no barco, desde que agatuñou pola escada de corda decolgada a bombordo (había que abordalo mar adentro por falta de calado da baía, desde un bote). O mareo seguiu no recibimento da Habana por parte dun continxente militar e logo nas carretas endeica os campos de cana. A paga era máis cativa do que lle prometeran e,inda pra máis, viña sempre atrasada Enfraqueceu ata asemellarse a unha pitela pois apenas lle paraba no bandullo o arroz con galdrallada de feixós e algunha tallada de tasajo. Custáballe fixar a vista nas rúas cor bulleiro dos vilarellos que atravesaban, nos carros con bocois que fornecían auga ou nos bohíos (chilotes de táboas cun tellado de palma onde vivían os guajiros). Cando arribou ao enxeño aprendera a odiar sen taxa o mar e as viaxes. Viu un campo grande rodeado de casarellas e barracos, cun terreiro no medio chamado batey, onde brincaban rillotes pretos descalzos, esfarrapados e cotrosos, inda que sen os mocos pingantes do nariz que lucían os meniños da outra banda do oceano. O enxeño viña sendo unha casa grande pomar, galiñeiro, chiqueiro ou curral, se ben engadía a roda de moer impulsada por bois, o almacén do bagazo da cana moída e o tanque do melado.No barraco onde os meteron había catres e balouzos, de noite comíano os anzós e víase obrigado a durmir vestido e tapado, cocéndose en suor. Na endeita de chapodar defendíase ben porque estaba afeito á seitura e o mango do facón non lle causaba vinchocas nin sedelas nas maos cheas de durezas. O único que lle apodrecía os fígados era aturar o maioral, un cara de cona que servira no exército e agora batía nos negros por encarga do amo. "Nunca sirvas a quen serviu", sentenciaba Desiderio contra a súa camisa ensopada e fedorenta. A paga era máis cativa do que lles prometeran e, inda pra máis, viña sempre atrasada. Gastábana toda e sobráballe tempo na propia tenda do enxeño, de maneira que non saían de débedas. O arroz branco e o café non tiñan conta dos homes que traballaban de sol a sol. Algús querían marchar pero entón descubriron que estaban presos. Os vixilantes encortellábanos nos barracos e, se estrapexaban, metíanos en cepos de madeira, con pernas, brazos e pescozo pexados, e arrebollábanos no medio e medio do batey, expostos aos mosquitos e á raxeira. [Continúa este sábado]