Usos e costumes na clásica. U-lo elitismo?

Son variados os prexuízos que se manexan arredor da música clásica. Tamén os medos e cautelas á hora de asistir a unha das súas manifestacións por excelencia, os concertos. Un dos argumentos máis manidos é o do extremadamente constrinxido do asunto. Esta visión negativa afecta especialmente a aqueles grupos menos dispostos a asumir certas convencións, como sentar a escoitar unha hora sen enredar noutro tipo de actividades. Outro argumento é o do elitismo parello a este tipo de actos sociais. E todo isto en contraposición a outros xéneros musicais que se moven nas marxes dunha escoita menos esixente e, presuntamente, máis accesible. A visión do mundo da clásica como algo desfasado, aburrido e clasista, non ten que ver tan só cos formatos de escoita e os rituais a eles asociados, senón tamén cos contidos, que interesarían só a unha minoría selecta e intelectualmente dotada. Tamén ten que ver coa vestimenta e outros usos que se atribúen, moitas veces sen fundamento, a este tipo de músicas. É certo que estes clixés poden atopar apoio na conformación da noción mesma de concerto como algo propio, en orixe, dunha elite social e económica ou de círculos exclusivos das cortes e ámbitos aristocráticos. En pleno século XXI isto apenas se sustenta e merecería unha análise e revisión, desde o propio ámbito da clásica, que ofreza unha imaxe máis fiel da evolución que se vén producindo e que nos sitúa noutro contexto totalmente distinto. Aínda que certos ambientes, dentro das músicas académicas, poidan seguir mostrando trazos de exclusividade, que poidan inducir a pensar que estamos ante unha sorte de luxo para as clases altas, o certo é que neste ámbito se constata un proceso de democratización innegable. Incluso se o comparamos con outros ámbitos representativos dun consumo de alta demanda que, por iso, poden simular máis altas cotas de heteroxeneidade no acceso e, por tanto, de democratización. Aínda que as músicas populares son percibidas como máis accesibles, o certo é que o nivel de exclusividade arredor de certos eventos e produtos, demostra que o elitismo non é alleo a este xénero, véxanse os prezos das entradas, os pases exclusivos para eventos privados ou o consumo de merchandaxe exclusivo. Novos camiños abertos A clásica, pola contra, vén traballando arreo para desfacerse da súa imaxe elitista e son moitos os camiños que se foron abrindo. Na nosa contorna a norma son os prezos populares cando non a gratuidade. Ademais, os grandes teatros de ópera e salas de concerto ofrecen multitude de prezos con moi diferentes tarifas, con entradas de última hora reducidas e incluso a posibilidade de visionado de concertos fóra dos recintos. Froito dese proceso democratizador, veñen proliferando moi interesantes iniciativas e formatos que dan un aire máis fresco e próximo aos concertos, que axuda a eliminar barreiras á hora de enfrontarse á música clásica. Refírome ás charlas en ton informal, previas aos concertos, habitualmente sen custe, que procuran máis entendemento dos contidos e proximidade aos intérpretes, ou formatos que procuran outro tipo de experiencias musicais máis intensas, como a de vivir a música no medio da orquestra, mesmo os desprazamentos das orquestras ao longo dos barrios da cidade, con concertos ao aire libre e gratuítos. Tamén o uso de medios dixitais permitiu que a música clásica chegue a audiencias amplas sen as barreiras económicas tradicionais. Nin os prezos, nin a forma de vestir ou estar son moito máis rigorosos nun teatro que nun festival pop de verán. Eu mesma non sabería ben que roupa escoller, descoñezo os momentos nos que toca corear as cancións que, por certo, tería que aprender antes, ou as coreografías ao uso. Tamén aquí hai ríxidos e custosos hábitos que é preciso coñecer para estar a ton co resto. Os códigos de vestimenta na clásica distan hoxe do que poidamos considerar elitista. Nas salas de ópera e concerto non rexen xa, apenas, normas nese sentido. En certa ocasión atopei, no apartado de FAQ dun prestixioso teatro, a pregunta “Podo asistir en taparrabos á representación da Consagración da Primavera?”. A resposta era, “Por suposto, pero ten en conta que probablemente serás o único e que poden tomarte por figurante ao servizo dos patrocinadores. Polo demais, nós pensamos que a roupa formal dificulta unha inmersión relaxada na música. Claro que nun concerto hai certo grao de dignidade e cerimonia, pero iso é so un aspecto secundario, o que importa é escoitar e comprender. Para iso, non se precisan perlas, precísanse ouvidos”.