Por que non un enfoque amplo nas políticas de Economía Circular?

Toda vez que o cambio climático se fai progresivamente evidente, como consecuencia dun quecemento global provocado pola insostible –desde o punto de vista medioambiental- actividade económica humana, as voces que negaban a súa existencia van facéndose máis pequenas cada vez. A sucesión de catástrofes naturais (incendios descontrolados, crecente desertización, tsunamis, ciclóns, pandemias, etc.) non fai máis que referendar esta falta de sustentabilidade sistémica. Mentres se negaba a evidencia, o incremento da emisión de gases de efecto invernadoiro á atmosfera seguiu dificultando a existencia de diversas formas de vida no planeta, incluída a humana. Para os expertos son o exercicio da actividade industrial (tal e como se veu entendendo ata agora), ligado ao consumismo, os responsables de gran parte do dano infrinxido ao planeta. Esta realidade conduce á inexorable necesidade de procurar novos modelos de produción respectuosos co medio ambiente, pero tamén modelos de consumo. Neste sentido cómpre aclarar que o consumo en si non tería por que ser considerado un concepto negativo, senón que sería a forma de exercicio do mesmo o que o convertería en prexudicial ou non. Sen embargo, se falamos de consumismo referímonos á compra ou acumulación de bens e servizos considerados non esenciais. É este segundo concepto o que caracteriza á sociedade actual, marcada por modelos lineais de produción que abastecen as necesidades infinitas (algunhas delas creadas) dos consumidores. Estes modelos lineais distínguense pola creación, posta a disposición, uso e desbotado dos produtos, xeralmente ao lixo. Fronte a este modelo lineal que redunda no esgotamento de materias primas xurdiu, bebendo dos estudos de ecoloxía, e das correntes económicas sistémicas de xestión medioambiental, o concepto de Economía Circular. Segundo a Fundación Ellen MacCarthur (2012), a Economía Circular (EC) “é un sistema industrial que é restaurador ou rexenerativo por intención e deseño. A EC substitúe o concepto de “fin de vida” polo de restauración, oriéntase cara o uso de enerxías renovables, elimina o emprego de produtos químicos tóxicos, que prexudican a reutilización, e ten como obxectivo a eliminación de refugallos a través do deseño superior de materiais, produtos, sistemas e, dentro disto, de modelos de negocios“. Hoxe en día numerosas administracións e empresas a nivel global están levando a cabo un esforzo para tratar de implementar estratexias que permitan o desenvolvemento da EC. Evidentemente Europa non é unha excepción. A publicación en 2014 da Comunicación COM Cara una economía circular: un programa de cero residuos para Europa serviu como punto de arranque para a elaboracións dos Plans de Acción de Economía Circular (2015; 2020), contribuíndo tamén a completar o coñecido como Pacto Verde (2019). Ante os requirimentos continentais, a nivel estatal e autonómico publicáronse diversos documentos que conforman o marco para dar forma ás esixencias europeas, nomeadamente a Estratexia Española de Economía Circular- SP Circular 2030 (2019) e a Estratexia Galega de Economía Circular 2020-2030 (2019). Á súa vez esta planificación debe ligarse cos Obxectivos de Desenvolvemento Sostible (ODS) establecidos pola Organización de Nacións Unidas (ONU) de cara ao 2030. En concreto, son os ODS 12 (pdón. e consumo), 13 (clima), 15 (vida e ecosistemas), pero tamén 6 (auga), 7 (enerxía), 11 (urbanismo sostible) os máis directamente relacionados coa EC. Alén da complexa estrutura multinivel creada, un dos principais problemas que subxace e dificulta o necesario cambio de paradigma produtivo é a orientación que están tomando as políticas relacionadas coa EC. En concreto son dous os principais enfoques posibles para estas políticas. Un primeiro que ve a EC como oportunidade para corrixir ineficiencias no emprego de recursos nos procesos produtivos, pero preservando o modelo económico de crecemento actual (circunstancialmente máis verde). O segundo dos enfoques vería a EC como oportunidade de transformación do actual modelo económico e social nunha dirección que respecte os límites ecolóxicos do planeta, para o que sería necesario levar a cabo un proceso de “destrución creativa” (no sentido schumpeteriano, de destruír a obsoleta realidade produtiva contaminante e crear a nova realidade máis sostible) a nivel de estrutura económica. Sen embargo, é o primeiro dos enfoques, máis reducionista, o que se está a impoñer. Como reflexión, quixera recorrer a unha idea clásica: a lei da oferta e da demanda. A lei da oferta e da demanda indica que o equilibrio de mercado existe cando os demandantes están dispostos a comprar as mesmas unidades que os oferentes queren fabricar. De forma similar, o equilibrio para acadar un novo paradigma produtivo baseado nun enfoque amplo da EC precisaría dun novo equilibrio entre oferentes (xestores de políticas, administracións públicas, sector privado…) e demandantes (consumidores). Con este fin precisaríase que os consumidores tratemos de empoderarnos, a pesar da inflación. Mais só con iso pode non ser suficiente, necesítase máis información, educación ou capacidade asociativa.