Lucía Aldao, unha obreira da palabra

Aproveitou vostede o acto de recollida do premio Martín Códax, na categoría Música Pop e Indie, para verbalizar o seu desexo de que ese premio se traducira en traballo. Efectivamente. Sei que non o é pero ese debería ser o obxectivo de calquera premio, que algo permaneza, que non se reduza a esa recepción dun obxecto artístico marabilloso. Incluso para que a xente que organiza quede realmente contenta co traballo e o esforzo económico que está facendo, sería desexábel que a persoa premiada teña unha continuidade no panorama musical, literario, ou no que sexa. Por aí ía o meu desexo-crítica. É certo que, na maioría das veces, recibir premios non vai aparellado con poder vivir dun traballo cultural. Non sei se é iso o que a leva a vostede a ser tan polifacética -música, poeta, artista plástica, escritora, guionista, animadora cultural...-, ou é máis que unha necesidade económica unha necesidade artística? Penso que son as dúas cousas a un tempo. Para certas traxectorias como a miña é certo que hai un interese e ao mesmo tempo unha auto-obriga de estar todo o tempo reciclándose e facendo diferentes propostas creativas. Teño corenta e dous anos, levo recitando desde os dezaseis ou dezasete e non deixo de ser unha artista de alcance medio. Pode que, se de repente as programacións de poesía fosen a cousa máis demandada do mundo e traballásemos con cachés que nos desen para unha vida digna, outras cousas pasarían a un segundo plano, pero como non é así hai que diversificar. Aínda que recoñezo que, no meu caso, é máis unha inquedanza que ten que ver coa miña identidade como persoa e como artista, porque tampouco é que estea facendo soldadura, todo o que fago xira arredor da palabra: música, narrativa, poesía, oralidade... Así que o fago por necesidade pero tamén, e sobre todo, con pracer. Non é até 2018 que publica o seu libro Todo isto antes era noite (Apiario). Hai un intre en que pasa da oralidade á escrita ou foi compaxinando e o que adiou foi a decisión de publicar? Se o penso con profundidade todas as cousas estiveron sempre aí. Teño recordos moi claros de eu de pequena fascinada coa palabra, coa música, con alguén contando unha historia... A resposta máis honesta que podo dar é que é algo que conviviu sempre en min, pero despois, á hora de facelo público, é onde fun máis lenta. Sempre me movín no directo, no inmediato, e dar o paso de publicar un libro foi algo que, é certo, fixen súper tarde para os anos que eu levaba xa traballando. A que achaca esa demora? Non me custa atopar causas e unha delas é, desde logo, ese enfado que aínda arrastro co sistema editorial onde a peza imprescindíbel da escritora, ou escritor, é a que padece maior precariedade. A única posibilidade para vivir da palabra é o escenario porque de escribir poesía en galego e publicala, evidentemente non vives. Logo, ademais, se levas desde nova traballando co directo, o traballo escrito, editado, gravado, impón bastante, así que supoño que tamén esa teima de non publicar era un xeito de protexerme, porque son consciente de que sendo muller, ou percibíndome a sociedade como unha muller, vivir da música ou da literatura é algo máis complicado, tes que demostrar máis cousas. Percibiuno así? Estas son cousas que percibes a posteriori, cando recibes a certeira pedrada do feminismo na cabeza. Cando empecei a sacar o traballo de Pava [o seu nome sobre os escenarios] dicía: “Esta é a primeira canción que compuxen...” e logo pensei: “Pero Lucía, se ti levas toda a vida compoñendo!”. Pero era un mundo onde non se agardaba a presenza feminina. Non era que non houbese, era que nin se agardaba. Agora van cambiando as cousas pero aínda queda moito. Só hai que fixarse nos carteis dos festivais. Certo que os programadores non parecen esforzarse moito en buscar artistas femininas, aínda que habelas hainas como demostran iniciativas como o Festivala. Pero aínda hoxe semella que non teñen o mesmo foco, e non falo só do ámbito musical. Exacto, e a iso engádelle que agora hai un discurso de “agora todo son mulleres!”. Entón xa nos metemos nunha cousa perversa e retorcidísima. Porque hai xente afirmando que agora, se non es muller, ou se non pertences a certo colectivo minorizado, non tes traballo... creo que se nos está indo un pouco das mans. Son argumentos moi fáciles de rebater pero hai un relato torcido e nesgado esaxeradamente. O peor é que esa mensaxe parece estar callando tamén entre parte da xente moza. A parte favorecida da sociedade non é consciente de certos privilexios e entendo que é moi duro de encaixar a perda dunhas vantaxes que nin sequera es consciente que tes. Por iso penso que é tan importante, non sei se coincide, o compromiso do mundo da cultura. Sei que a arte non ten que ser sempre militante, pero agradécese que vostede, tanto de xeito individual como nos espectáculos de Aldaolado, milite claramente en loitas como a do colectivo LGBT. Por suposto. Para nós é súper importante. O modo de pensar, de tomar posición e de estar no mundo é totalmente produto dos contidos culturais que consumimos e polo tanto é unha cuestión de compromiso e tamén de responsabilidade. Nós non podemos encher os nosos espectáculos, por xunto ou por separado, con contidos que non nos representen ou non estean á altura de certo nivel crítico e certa profundidade. Teño a sensación, non sei se me equivoco, de que o seu traballo individual é máis intimista, e con María Lado, en Aldaolado, saca a súa faceta como máis pilla. Ou esa introversión ficou só en Todo isto antes era noite? Eu creo que non hai esa diferenza. É certo que ás veces escribimos algo entre as dúas para Aldaolado máis cómico, pero non é o habitual, o que lemos normalmente son os poemas dos nosos libros, e son serios. O que pasa é que estando xuntas, os espectáculos mesturan poesía con música, humor e oralidade. Creo que a diferenza é máis o formato que a poesía en si. O meu libro, por exemplo, é un conxunto de poemas tremendamente intimistas, con certo tipo de imaxes, e nos directos con Aldaolado, nas interrupcións que facemos dos poemas, intentamos quitarlle ferro ao acto creativo, porque sempre parece que é unha cousa súper seria e nós pasámolo moi ben escribindo, escribamos do que escribamos. No meu caso, sempre hai poemas que deixan a porta aberta ao humor e á ironía porque é algo que está moi presente en min. Si que fica a sensación de que hai un intento como de querer desdramatizar a poesía, mesmo nos títulos das propostas: "Onde estea un cubata que se quite un soneto"; "Moita poesía, pouca diversión"; "Poeta de merda"... Buscan transmitir á xente que a poesía non ten por que ser, como hai quen pensa, unha cousa especialmente intensa? Un dos prexuízos máis evidentes que ten a xente á hora de non enfrontarse á poesía é que a relacionan con algo que exixe moito esforzo, que é moi aburrido, difícil. E é certo que moitos recitais son aburridos, teñen un formato esgotado no que hai que ofrecer algo máis. E non é que nós queiramos apostar por unha poesía menos solemne senón que buscamos que se lle dea menos solemnidade ao propio feito de crear. Agora xa está totalmente superado pero até hai pouco víase a quen facía poesía como alguén hermético. A imaxe da poeta era unha rapaza triste escribindo nun día de chuvia, e iso non é para nada así. No noso caso, é todo o contrario. Nós escribimos poesía porque nos parece inevitábel e ademais de inevitábel, pracenteiro. Oía hai pouco que xa non se entende unha actividade poética sen un acompañamento musical pero non sei se vostede está de acordo nesa, digámolo así, exixencia de pórlle complementos á poesía. Creo que o que pasa é que, a nivel programación, é moito máis fácil encaixar en calquera cartel algo que teña as dúas cousas, pero eu continuo gozando moitísimo dos recitais de poesía, de escoitar só poesía. Creo que non necesitan para nada adorno. Mesmo nós, Aldaolado, reservamos sempre un tempo para facer poesía de toda a vida sen música e paréceme un acerto, como público e como poeta. Porque como público está moi ben enfrontarse a un recital espido e como poeta é no directo cando melloras, cando ves que fórmulas encaixan, así que agardo que non desapareza nunca o formato de lectura de poemas de toda a vida porque pode ser marabilloso. Pensa que ese tipo de formatos precisarían dun maior apoio das administracións ou que, en xeral, as actividades culturais, como calquera outro, digámolo así, produto, teñen tamén que estar a expensas do que quere consumir o público? Claro que ten que haber un apoio. Non todas as propostas culturais teñen o mesmo alcance e todas son igual de necesarias. O éxito e a excelencia son estándares totalmente imaxinarios. Non só é grande artista quen mete catro mil persoas nun auditorio. Hai unha cultura de menos alcance que sen ese apoio é inaccesíbel e é importante sobre todo porque, para que a xente siga creando contidos culturais, creando cultura do país, precisa referentes e non ten por que ser alguén de moito éxito. Iso para min é un ídolo. Quen é realmente importante é o que eu chamo referentes de quilómetro cero. Referentes de quilómetro cero? Explíqueme iso. Estou totalmente segura de que se no meu cole, ou no meu instituto, ou durante a carreira, eu non tivese oportunidade, grazas a profesorado ou garitos que programaron, de acceder a contidos culturais de xente próxima, de xente que traballaba na nosa lingua, que vivía no barrio do lado do meu, igual eu tería a opinión do mundo creativo como algo moi inalcanzábel. Agora os referentes chegan á xente doutro xeito pero eu nacín no 82, non tiña redes sociais e farteime de ir a charlas de escritores e escritoras no meu cole, e saber que iso era real abriume unha ventá na cabeza que me fixo ver que se elas eran escritoras, eu tamén podía selo. Vostede tamén ten propostas para o mundo infantil. Cre que ademais de inspirar novos nomes da escrita, é unha boa fórmula para gañar falantes na nosa lingua e combater esas estatísticas que din que cada día se perden máis? É moi importante que haxa contidos na nosa lingua pero evidentemente non é a única carta que se debe xogar con respecto a iso. Precisamos dunha política lingüística que teña claro que nivel de apoio ten que ter unha lingua para seguir sobrevivindo. Claro que hai que levar a rapazada a ver contidos no seu idioma pero teñen que atopar tamén a lingua en moitos outros espazos, se non é bater contra un muro todo o tempo. Entre o moito traballo comprometido que vostede fixo chamoume á atención unha colaboración con Maribolheras Precárias. Elas si que foron un referente pioneiro, non? Súper pioneira a xente de Maribolheras Precárias. Elas foron a miña escola queer, o parvulario queer no que eu me criei nestes temas. Logo souben que beberan de colectivos como as Lesbianas sin Dios de Madrid... Xente do rural galego estaba replicando na Coruña o activismo da capital estatal xa nos 90 ou principios do 2000. Eu tardei moitos anos en volver escoitar a palabra queer. Para min era un termo que se cinguía exclusivamente ás Maribolheras Precárias. Aquela performance na que participou hai anos tiña como obxectivo animar a apostatar. Outro tema rompedor para unha adolescente da época. Iso foi hai moitisísimos anos, vinte e pico... Tiven a sorte de poder convivir con ese grupo de xente na miña adolescencia e aínda que eu nese momento non tiña moi claros certos conceptos e certos activismos, estaba aí no medio e iso permitiume aprender de quen daquela tiña as cousas máis claras ca min. Con elas foi a primeira vez que escoitei a palabra apostasía, por exemplo, e iso obrigoume a informarme. Elas foron a miña escola. Falando de termos, gustoume moito a explicación que daba vostede ao nome de Pava que acompaña os seus traballos musicais: esa mestura de tía e cabicha... Como xorde este proxecto? Pois Pava xurdiu para poder concorrer a unhas axudas. Xa existían algúns temas pero non tiña intención de soltalos. Tiña moi claro que non quería publicalos en formato físico, parecíame que iso xa estaba moi obsoleto. Creo que na actualidade, os discos ou CD funcionan como obxecto artístico e como eu quería implicar máis xente pois contactei coa artista multidisciplinar Laura Pazos, na súa faceta de escultora, para que fixese esas esculturas da pava. Así que fiei a pava que son eu, -ten aí como ese compoñente identitario que pode interpelar á xente, que se pode ver representada por unha pava, unha muller no escenario-, e a pava do cigarro a medias. A partir de aí, vén toda a simboloxía que lle queiras engadir ao feito dunha pava queimada (ri). Escribía nas súas redes, logo da entrega do premio Martín Códax que estaba intentando procesar todo o éxito. Non sei se ese reparo a non deixar constancia por escrito do traballo xa ficou atrás e agora xa é máis consciente do éxito das súas propostas. Que va. Esa frase díxena con toda a ironía do mundo porque nada máis afastado do éxito que o que eu sinto. Efectivamente, o premio non se está traducindo en contratación, que era algo que xa intuíamos dalgún xeito (ri), pero aínda así nós intentámolo. E a que o achaca? "Son malos tiempos para la lírica", que dicían Golpes Bajos, ou pode que posicionarse en certas cuestións siga, a día de hoxe, pasando factura? Creo que é un momento complicado para certas propostas, o que non quita que outras máis ou menos semellantes estean nun mellor momento. Do que estou convencida é de que as artistas de alcance máis ou menos pequeno padecemos moitísimo todo o sistema polo que se moven os festivais, que están deseñados para petalo e esquécense doutro tipo de propostas. O que ves agora son festivais, festivais e festivais, pero supoño que nalgún momento pasará e, mentres, temos que resistir. Festivais de formato máis pequeno si apostan por propostas como Pava ou as de Aldaolado, non? Si, hai festivais marabillosos que nos programan a artistas de alcance medio ou pequeno pero o groso deles móvense con outros valores. E logo hai que ter en conta tamén –e isto non o digo como crítica, porque é unha alegría– que está triunfando moito o tradi. Os referentes agora son as novas, as que están chegando e están logrando algo que antes nunca se conseguira, que é ter un público amplísimo. Iso é marabilloso pero, ao tempo, para outras propostas está sendo un momento complicado. Pero aquí seguiremos.