O fotógrafo Brais Lorenzo documenta o lento esmorecemento do rural galego

O lugar onde ninguén quere vivir: un rural que esmorece e que vai levando con el unha forma de vida, unha identidade desafiada polo paso do tempo e os cambios nas maneiras de habitar o mundo. O fotógrafo Brais Lorenzo achégase a unha realidade moitas veces ignorada na exposición Habitar o baleiro, patente no Museo do Pobo Galego (Compostela) até o vindeiro 1 de setembro. A mostra exhibe como é a vida neses espazos sitiados polo despoboamento, pola falta de servizos e por unha precariedade moitas veces inducida. Mais tamén documenta os espazos de resistencia, a pervivencia de ritos e tradicións que sustentan unha singularidade que se resiste a desaparecer. "A idea é un pouco reflectir esas tensións que se dan na maior parte do rural galego", explica Lorenzo a Nós Diario. "Por un lado mostrar esa parte da sociedade que mantén unha forma de vida que esmorece e que está condenada a desaparecer. E por outro, mirar cara ao futuro, a esas persoas que volven -ou que van por primeira vez ao rural- para crear un proxecto de vida diferente, máis sostíbel e respectuoso desde o punto de vista ecolóxico e un tanto alternativo a respecto do que a sociedade tende a impoñer". O fotoxornalista Brais Lorenzo, gañador do XVI Premio Luis Ksado de creación fotográfica Resistencia cultural e identitaria Esa perspectiva alternativa é moito máis que un reflexo das crises medioambientais e de biodiversidade que afectan, en primeiro lugar, ao rural: os incendios son só un dos síntomas dese desastre ecolóxico do que se segue a falar moi pouco. Constitúe tamén unha chamada a reflexionar sobre un sistema económico baseado no crecemento ilimitado nun planeta cuxos recursos son limitados, e que está dando sinais inequívocos de esgotamento. "Agora fálase algo máis desta cuestión pero, desde logo, non se dá un debate público que reflicta a relevancia que ten, nin desde a política nin desde os medios. Por iso pensamos que todo o que se fale é pouco, porque o futuro está en xogo. Non debemos romantizar a vida do pasado rural porque se trataba dunha existencia moi dura, inimaxinábel para un urbanita do século XXI. Pero si debemos proxectar novas formas de vida que sexan quen de conciliar o respecto pola natureza e o benestar da cidadanía". Nunha sociedade na que calquera aspiración social ou ambiental se subordina ao mantra do crecemento, existen, porén, tradicións populares que representan unha reivindicación cultural e identitaria que dá pistas sobre como relacionarse co territorio dunha maneira máis respectuosa. "Neste proxecto ten moita importancia a documentación do que loita por pervivir, do que pese a todo resiste os embates dese consumismo que o contaxia todo. O Entroido é un exemplo paradigmático dun ritual ligado ao ciclo agrícola que segue gozando de boa saúde. Incluso de demasiado boa, porque en moitos lugares acaba someténdose a un modelo turístico que, se por un lado opera como recurso económico deses lugares deprimidos do rural, polo outro ameaza con desnaturalizalo e destruír a súa idiosincrasia". O fotógrafo recoñece que son todas esas contradicións as que lle interesa documentar "cunha certa perspectiva histórica. Temos o caso da romaría de Santa Marta de Ribarteme, que supón un xeito único de relacionarse co sagrado e que, porén, por múltiples razóns, está decaendo. Se cadra desaparece, e non é o desexábel, pero tamén desapareceron outras tradicións e aquí estamos. Mais como fotógrafo considero interesante deixar constancia dese ritual para que alguén, dentro de cincuenta ou de cen anos, faga unha lectura que quizais nos permita sacar conclusións que nos sirvan como pobo". Longo percorrido Habitar o baleiro, a exposición, é só un primeiro paso nun proxecto máis ambicioso: de feito, a carón das fotografías de Brais Lorenzo, a mostra permite acceder ás voces dos protagonistas das imaxes e aos textos de xornalistas como Cláudia Morán, Lucía Abarrategui e Sergio Pascual que, xunto cos profesionais do audiovisual Miguel Riaño, Thomas Harris e Juan Carlos García, constitúen un colectivo que sustenta un proxecto xornalístico multiplataforma. "Despois de moitos anos percorrendo e fotografando o rural, decatámonos de que había un proxecto moito máis grande, unha historia que ninguén estaba contando. E así naceu o proxecto, coa vocación de facer un xornalismo repousado, de longo percorrido, algo que non é moi habitual nesta profesión". Lorenzo conta como o método de traballo lle permite estabelecer relacións persoais cos protagonistas da historia, "o que posibilita entrar de cheo no núcleo dos problemas. Non vas alí, sacas as fotos e marchas, desentendéndote do que vai pasar despois, senón que volves, fas un seguimento, coñeces a vida destas persoas, como é realmente o día a día da súa existencia". Igualmente, o traballo en equipo engade información ás imaxes do fotógrafo. "Non son dos que pensa que unha imaxe vale máis que mil palabras. A imaxe debe suxerir, pero nun proxecto coma este é preciso contextualizar, dar cifras e interpretalas, para explicar con detalle cal é a realidade do rural, de que maneira evolucionou e cara a onde vai". O obxectivo último é chegar a filmar un documental, mais de momento xa está operativa unha web na que os membros do colectivo admiten suxestións e reciben testemuños de todas aquelas persoas que posúen información que crean que pode ser de interese para o proxecto."Levamos moitos anos deambulando polo país e chegamos a moitos sitios, máis dos que imaxinabamos, pero o país é moi grande e non podemos abarcalo todo". Brais Lorenzo: "Se estamos a dar cifras de mortes e contaxios, e o que ilustramos son rúas baleiras, parece que algo está a fallar" Promesa de futuro E, en contraposición co que se perde, tamén está o que se gaña. Xente que chega ao rural para quedar, con novas ideas e cun novo espírito que antepón os valores medioambientais e sociais ao produtivismo que impera nas cidades. Habitualmente, con iniciativas relacionadas co sector primario, mais tamén con proxectos relacionados co activismo cultural, como o festival dos Eidos ou o Agrocuir da Ulloa, "que seguramente serviu de estímulo para que moita xente se sentise apelada ante a ameaza da instalación alí da macrocelulosa de Altri e se unise ás mobilizacións de protesta", di Lorenzo. Unha historia que aínda está por rematar. Visitas guiadas nesta fin de mes Os vindeiros días 21 e 28 de agosto, ás 18 horas, e dentro das actividades da mostra Habitar o baleiro, de Brais Lorenzo, o propio autor e Cláudia Morán, xornalista e coordinadora dos textos da mostra, realizarán dúas novas visitas guiadas á exposición. A actividade ten un límite de 30 persoas ao día, polo que é preciso anotarse no email exposicions@museodopobo.gal, indicando nome e apelidos. As solicitudes serán rexistradas por orde de chegada.