O fantasma de Elsinore

Descubro o final de agosto na cidade dinamarquesa de Helsingør. Se cadra o nome non é inmediatamente recoñecido, salvo que acuda á forma literaria que Shakespeare lle deu: Elsinore, o lugar onde transcorren as desventuras do incerto señor Don Hamlet, príncipe de Dinamarca. O propio Cunqueiro, continuador irónico do gran fío shakespiriano, visitou este lugar nalgunha da súas excursións por Europa, ou tal conta nun dos seus artigos xornalísticos, non sempre completamente contrastábeis coa realidade. A cidade está situada na parte onde o estreito de Øresund se contrae máis e desde as murallas do castelo pode verse a costa sueca e a cidade veciña de Helsingbor, facilmente confundíbel e coa que, cando ambas costas eran territorio dinamarqués, debeu de conformar un mesmo aparello defensivo, ademais de regular a entrada ao mar Báltico. As dúas beiras xa non comparten nacionalidade, pero seguen unidas por frecuentes ferries e, noutro punto do territorio, pola grande ponte de Øresund, un dos exemplos que se toman sempre en consideración cando se barallan novas formas de unir cidades e vilas nas rías galegas. Pode que o que máis sorprenda as persoas visitantes sexa que o tal castelo de Elsinore non se chama exactamente así, senón que leva o moito menos literario nome de Kronborg. Non teño dúbida, porén, de que, ao igual que fixo Cunqueiro no seu día, a inmensa maioría das persoas que o visitamos facémolo procurando a sombra de Hamlet e que nos interesa bastante menos a historia real do lugar. Ironicamente, case nada dese rastro pode atoparse entre as pedras de Kronborg: non se ten constancia de que Shakespeare o visitara nunca, aínda que debeu escoitar falar del ou, máis ben, de como era naquel momento. Porque Kronborg foi reformado en varias ocasións desde aquela época e a face que hoxe nos mostra é a dunha fortaleza renacentista con elementos barrocos, produto das múltiples destrucións e renovacións que viviu a súa historia. Nada que resista unha adaptación do Hamlet orixinal sen deixar detrás un regueiro de anacronismos. A decepción de Cunqueiro Como parte da historia de Dinamarca, a súa importancia é fundamental: foi, efectivamente, castelo real e hoxe é considerado un dos grandes monumentos do país. Nunha das súas salas descansa a representación máis referencial de Holger Danske, o heroe mítico dinamarqués que volverá de entre os mortos cando a patria estea ameazada. A enorme estatua do guerreiro, construída a comezos do século XX, parece mostrar un certo ricto de resignación ante o feito de non ser, nin sequera coa súa enorme importancia para os visitantes locais, o protagonista dese lugar. As referencias a Shakespeare éncheno practicamente todo e parecen inmunes ás múltiples ironías históricas que as rodean. Os souvenirs shakespirianos que inzan os museos británicos atopan o seu propio oco na tenda do castelo, onde tamén é posíbel mercar edicións das súas obras, ademais das sempiternas camisetas e bolsas con algunhas das frases más recoñecíbeis da peza. Si, é posíbel marchar de Dinamarca cun "algo cheira a podre en Dinamarca" estampado no peto. Guías e espectáculos teatrais empregan o vestiario hamletiano e mesmo se organizan actividades participativas, como un inesperado 'cluedo' con actores que trata de unir a historia do reflexivo príncipe co xénero negro. As propias guías e moitos sinais aclaran ao visitante casual que Kronborg é "o castelo de Hamlet". Ao igual que Cunqueiro no seu día, a maioría das persoas que visitamos a fortaleza facémolo procurando a sombra de Hamlet No fondo, hai moito de verdade nesa afirmación. É certo que o problema da turistificación masiva non pode ser deixado de lado, tampouco nos lugares de relevancia literaria, afectados tamén pola tendencia de vender cousas como sexa. Porén, máis aló desa tónica dos tempos hai algo fascinante en como a xestión colectiva dos mitos consegue resignificar elementos e lugares máis aló do seu sentido real. Un lugar nunca visto polo autor pero que ecoa unha e outra vez nas múltiples revisións e diálogos dunha obra escrita hai máis de catro séculos. Tamén co remedo galego de Cunqueiro, a quen lle debeu parecer sen dúbida que algo dos tópicos galegos comungaba coas dúbidas hamletianas. O mindoninense, na crónica da súa visita, non é capaz de ocultar a súa decepción co lugar, do que sae coa intención de esquecelo canto antes para tratar de recuperar o recordo imaxinativo que Shakespeare lle provocara dun castelo medieval con ameas e príncipes atormentados nos seus salóns. A distancia entre o imaxinario e o real foi un dos elementos que máis profundamente definiu a obra de Cunqueiro e, en certo sentido, tamén a súa actitude vital. Se cadra a cuestión non resida tanto na obriga que temos de escoller entre un punto e outro como de ver de que maneira os dous ámbitos conseguen interrelacionarse e influírse. Elsinore, segue a ser ese fantasma.