A Biblia Kennicott, alfaia da ilustración medieval, confeccionouse na Coruña. O seu colofón indica que saíu do obradoiro de Moisés Ibn Zabarah o 24 de xullo de 1476, por encargo de Isaac, un prateiro xudeu fillo de Salomón de Braga. O Decreto da Alhambra, asinado polos Reis Católicos en 1492, expulsou as comunidades de xudeus do territorio peninsular. Isaac de Braga escapou da cidade e levou a Biblia canda si. Durante 300 anos pérdese a pista da obra, até que Benjamin Kennicott, responsábel da Biblioteca Radcliffe da Universidade de Oxford, xestiona a súa adquisición. Cincocentos anos despois, verase de novo no seu país de orixe, dentro da exposición Galiza, un relato no mundo, na Cidade da Cultura.
Máis alá de querenzas bibliófilas e artísticas, a peripecia da Biblia Kennicott contén varias historias. E todas falan de como se constrúen as identidades nacionais, de como se artellan os símbolos comúns, de como se deseñan os relatos que dan sentido cultural ás nacións. Esta é polo menos a tese que defende Manuel Gago (Ribeira, 1976), escritor, xornalista e comisario da mostra que se inaugura este 14 de novembro en Compostela e poderase visitar a partir do 15.
“A Biblia Kennicott é para nós o testemuño de que este territorio, no século XV, era moito máis plural do que pensamos. Dalgún xeito relacionámola co Reino de Galiza”, explica Gago a Sermos Galiza, “porén, para os xudeus está relacionada con Sefarad”. Esta ambivalencia é un dos elementos que máis interesa ao director dunha mostra cuxo propósito confeso consiste en “fuxir do esencialismo e comprender a conformación da identidade nacional galega como algo dinámico e en relación coa súa contorna”.
Historia universal da Galiza
A idea de encher dous andares do Gaiás con máis de 300 pezas para pescudar na “cerna” do país, da prehistoria á actualidade, naceulle a Gago dunha lectura: Histoire mondiale de la France (2017), coordinada por Patrick Boucheron. “Este libro cuestiona o relato histórico autocentrado do século XIX”, di, “a partir de aí, nós propuxémonos entender como o exterior axudou a construír a idea da Galiza”. Galiza, un relato no mundo organízase en dous sectores principais. O primeiro abrangue “as entradas”, é dicir, as achegas e interaccións doutras culturas coa Galiza. O segundo, “as saídas”, as contribucións do país ao mundo. Para sintetizar esta historia xeral atravesada de pequenas historias, o seu comisario colocou obxectos “de alta e baixa cultura”, procedentes de moitas xeografías. “Queremos producir empatía dos visitantes con estas cousas, aínda que a miúdo non as coñezan”, sinala, “e ampliar o noso imaxinario referencial, o noso espazo común”.
Cada bloque expositivo balízano os denominados “fitos”, pezas de especial relevo para a cultura galega “e tamén para outras”. Velaquí de novo a condición dialéctica da simboloxía. É o caso do Libro das Invasións, escrito no século XI e popular para as galegas “cando se lles fala de que nel aparece Breogán”. Á vez, é núcleo da mitoloxía fundacional de Irlanda. Ou de Exeria e a súa narración de viaxes redactada no século IV. “Nós tiñámola como a primeira escritora galega e pensabamos que o que conta era algo excéntrico. Agora a arqueoloxía está a validar o que escribiu”, expón Gago, “noutros lugares, Exeria é estudada desde o século XIX polo papel da muller no cristianismo ou pola transición entre o latín culto e o latín vulgar”.
[Podes ler a reportaxe íntegra no número 372 do semanario en papel Sermos Galiza, á venda na loxa e nos quiosques]