María Xosé Queizán. O feminismo como evolución constante

—O texto inicial de A Muller en Galicia asínao en setembro de 1975. É un texto pioneiro para o ensaio galego e para o pensamento feminista na Galiza. Por que fai ese libro e por que nese momento? Así interpretaba eu a vida da muller galega nesa altura. A verdade é que xa non me lembro ben, pero había moitos tópicos e había que facer pedagoxía sobre as ideas de patriarcado, porque moitas veces se falaba con inxenuidade dun suposto "matriarcado" galego, relacionado coa presenza intensa da muller no traballo, pero iso non ten nada que ver. Cando falamos de patriarcado falamos de poder, e as mulleres non tiñan poder sobre o material, aínda que o home estivese fóra, na emigración por exemplo, seguía a ter a propiedade e ostentaba o poder, aínda que elas fosen as que estaban en toda parte. Eran ideas para a confusión e procurei aportar claridade. —Afirma alí, "no campo galego non había división sexual do traballo". Lembro irmos un grupo de bastantes escritores a Madrid en autobús e tivemos unha avaría. Carmiña Kruckemberg ía atrás e comezou a avisar aos berros que estaba saíndo fume. Foi en Mombuey, onde sempre pasaban cousas… Viñéronnos recoller e unha das cousas que comentabamos indo por Castela é que non se vían mulleres traballando como no campo galego, que estaban sempre presentes. É un dato empírico que alimentabas coa simple visión directa da realidade. Ti ías ao porto e vías mulleres traballando no peixe e igual no campo. Facían traballos de home e tamén no manexo dos cartos, víalas nas prazas e iso non pasaba noutros territorios. Pero iso non tiña repercusión no valor que tiñan as mulleres noutros contextos. Despois tamén a emigración fixo que as mulleres fixesen papel de pai e nai, que levasen os negocios ou o que fixese falta. E mesmo así ese protagonismo da muller non repercutía na súa valoración social. —O ano 1975 foi dedicado pola ONU á muller, pero ese ensaio seu editado en 1977 representa un momento inaugural na construción dun pensamento feminista na Galiza que non existía. Iso é certo, iniciei ese camiño pero non sei por que me tocou. No principio o feminismo galego era eu, quizais porque lía en francés e tiña moito acceso a información e, por suposto, tiña moito interese. —Era unha actitude contracorrente, supúxolle moitos custos? Sempre foi así na miña vida, sempre fun rabuda. Tocoume porque me afectaban directamente as cousas e non tiña prexuízos para abordar os problemas, non me importaba que me sinalasen co dedo. Fun bastante destemida e tamén por como me criaron. Nacín sen pai e miña nai era ríxida de comportamento, que non de aspecto nin de trato. Pero unha é como é e non hai que darlle voltas. Non me importaba nada o que dirán. Fixen sempre o que me petou, e estar no ollo público non me afectou. —Moitas das cousas que iniciou son asuntos de longo percorrido, porque estaba o feminismo abrindo nesas décadas un auténtico camiño de revolución histórica. Podo ser significativa nese sentido que dis pero Galiza estaba moi avanzada sobre outras partes de España na materia. Dígoo no sentido de que o feminismo aquí xa tiña un carácter e tiñamos outro ambiente e outro xeito de pensar. Alá vías xentes máis apoucadas, que sei eu, pero en Vigo ir soa a un bar lembro que sendo nova non provocaba escándalo, non eramos maioría, obvio, pero moitas facíano e non era extraordinario e en Madrid e Castela non era así. —Unha idea súa era que o feminismo debía activarse creando organizacións só de mulleres, como a que fundou Feministas Independentes Galegas (FIGA). Hoxe o mundo é distinto, pero daquela os homes non estaban polo labor e para min o asunto debían abordalo as mulleres. Mesturar homes e mulleres nas organizacións complicaba as cousas e pexaba os avances feministas. —Iso foi un debate intenso naquela época. Para os homes o feminismo era algo novo, e tamén para as mulleres, pero debía facerse porque era un xeito de autoafirmarnos e algo que nunca sucedera. A clave estaba na perda de privilexios, que quizais non era unha palabra que daquela usáramos. Lembro que algúns amigos dicíanme: "Ti fai o que queiras pero coa miña muller non fales". Quizais porque dalgún xeito vían en perigo a "pax familiar" ou o que debía ser. FIGA non era unha organización convencional, xuntabámonos moitas mulleres pero non eran tempos doados. Como son persoa que vivo ás présas e de maneira espontánea, sen preocuparme de ir apuntando logros, actuei de maneira explosiva e non son quizais a persoa que pode falar da importancia que tivo. O que me interesaba era a acción e pasado o tempo creo que tivo o seu valor na sociedade. —Na contracapa de A muller en Galicia hai un texto de Xohana Torres, que cita unha frase de Gorki: "Os dereitos non se outorgan, os dereitos tómanse". Saber que as loitas formúlanse a longo prazo, que hai que comezalas, pero culminaranse máis adiante, é complexo de aceptar? Non o vía tan a longo prazo, parecíame que conseguiamos cousas cada día e que avanzabamos. Tiña a conciencia de que as mulleres andabamos moito e faciámolo ás présas. Sabíamos o que queríamos e os pasos adiante que dábamos adiante traían resultados e non tiñan volta atrás. —Algúns debates iniciáronse naquel tempo: aborto, divorcio, a revolución sexual que muda tantas cousas. E daquela o lesbianismo era característico e ía unido á loita feminista. Sempre pensei que a caracterización de Madrid por Emilia Pardo Bazán como "poblachón manchego" tiña algo de real. Lembro ir co meu home alá, querer durmir nunha pensión e non poder facelo porque non levabamos o libro de familia, cousas que aquí nin as pensabas. Estabamos máis avanzados e sobre todo no aspecto sexual de modernidade. Sempre me sentín máis adiantada aquí na Galiza do que alí e non quero caer nun fácil chauvinismo pero era a miña impresión. O divorcio era imposíbel que non chegase xa pero o dereito ao aborto foi máis complicado de lograr. Non tiven que abortar na miña vida, e non me tería gustado, pero non por razóns morais ou relixiosas, porque é un atentado ao propio corpo e desagradábel, ademais eu tiña unha caixa de preservativos na mesiña de noite. —Porque os anticonceptivos tamén estaban prohibidos até o 11 de outubro de 1978, aínda que circulasen baixo man. Eran difíciles de conseguir nas farmacias. É certo que a min non se atrevían a negarmos, non sei se pola miña maneira de ser, pero era un grave problema para a xente, sen dúbida. —Lendo a súa autobiografía, seguindo a súa actividade retrospectivamente, pode parecer doado, pero non o foi. Claro que non, pero o carácter de cadaquén é moi persoal. A min non me custou facer o que me parecía, nin precisei moita premeditación. Podes pensar a posteriori que foi rachador, pero somos como somos e servimos para unhas cousas e para outras non. —Lin recentemente unha opinión sobre Agustina Bessa Luis, e dicían que ela "nunca se declarou feminista, pero a súa actitude foi mais radical e valente que a de moitas feministas convencidas". Esa autodeclaración de pertencer a un colectivo sen adherirse explicitamente, como se explica? É temor. Hai xente que non se atreve a nada, coida moito as aparencias e o que dirán. Penso que a actitude debe ser a naturalidade. Definirse como feminista era criticado moitas veces e até hoxe. Aínda coincidindo comigo, moitas mulleres naquel tempo pensaban, e dicíanmo, que non había que ser tan clara e explícita, porque podía prexudicarme. —Prexudicouna ou conseguiu tecer unha rede á súa volta? Non me afectou moito e si conseguín tecer esa rede de afectos e complicidades. Logrei máis do que perdín, teño a impresión. Ao final a sociedade acaba evoluíndo e quizais unhas persoas tivemos que ser a pedra de toque, pero vivino ben, quizais con certa inconsciencia. Ser rompedora deume moitas satisfaccións e realiceino a conciencia. —Creo que xa llo preguntei noutra ocasión, vostede escribiu ensaios coa idea de provocar reflexión e pensamento crítico? Evoluín e non son a mesma que cando empecei a escribir sobre feminismo, os meus criterios foron transformándose. Dáme mágoa a xente que mantén fidelidades como se se tratase de dogmas e que non admiten un pensamento en mudanza. Non podemos pensar igual na era da globalización que cando non saiamos do lugar. Cos anos o meu pensamento como feminista foise adaptando cada vez máis aos meus principios sociais, ao racionalismo e á ilustración. Eu, que non era esencialista nas miñas ideas, si o fun nos meus primeiros tempos de feminismo e logo decateime de que o camiño do feminismo da diferenza era un erro. Abomino do esencialismo falando de feminismo, do nacionalismo e do que sexa. Foi nese camiño que asumo principalmente os meus traballos máis recentes.