Fóra do estigma: visibilizar e falar de saúde mental fronte aos tabús e aos prexuízos

A incorporación da saúde mental ao debate público é un dos cambios máis transcendentais que experimentou a sociedade do século XXI. Os primeiros síntomas de avance apareceron xa na década de 1990, cando a socióloga australiana Judy Singer formulou o concepto de neurodiversidade. Este termo designa as persoas cuxo cerebro funciona de forma atípica. Na súa orixe, Singer empregou esta denominación para promover a inclusión das persoas con trastorno do espectro autista (TEA), mais tamén abrangue outras condicións que entrañan diferenzas neurolóxicas, como o trastorno por déficit de atención e hiperactividade (TDAH), entre outros. Progresivamente, a saúde mental deixou de ser tabú e logrou instalarse na axenda pública, grazas ao labor de concienciación realizado por múltiples colectivos e asociacións, así como tamén por parte de profesionais do campo da psiquiatría e da psicoloxía. En conversa con Xeración Alfa, a psiquiatra Iria Veiga recoñece que se produciron avances importantes á hora de visibilizar realidades anteriormente silenciadas: "Estase falando de temas, tanto nos medios de comunicación como en sede parlamentaria, que até o momento nunca se tocaran". Esta médica do Servizo Galego de Saúde (Sergas) considera positivo que a xente poida falar de temas relacionados coa saúde psíquica porque contribúe a eliminar o estigma. Unha pandemia silenciosa Na poboación infantil galega a prevalencia estimada de enfermidades mentais a partir dunha mostra clínica seleccionada na atención primaria alcanza o 11,5% da poboación atendida. Os trastornos máis detectados son a depresión (20,94%) e os de conduta (16,21%). Así o recolle o Plan de Saúde Mental da Galiza poscovid-19, presentado en 2020 como folla de ruta da Consellaría de Sanidade no período situado entre ese ano e 2024. Este informe revela que nos últimos anos "incrementouse o número de consultas motivadas por trastornos mentais e do comportamento nos ámbitos infantil e xuvenil". Máis alá do sexo: un achegamento ás primeiras veces, a masturbación e o desexo Como resposta ante esta situación, entidades sociais e profesionais reclaman pór o foco tamén na prevención. Para Iria Veiga, falar de prevención é falar de factores de tipo social: "O que máis aumenta a incidencia de doenzas mentais é a pobreza e a desigualdade social". Segundo a experta, o remedio pasa por dar solución a problemas que afectan as persoas novas, como os prezos prohibitivos da vivenda ou a precariedade laboral. Por outro lado, bota en falta un maior compromiso á hora de que as institucións lle dean visibilidade. "Non se está facendo ningún tipo de campaña de concienciación sobre saúde mental", denuncia Veiga. Divulgación coa mente na saúde As redes sociais convertéronse nos últimos anos nun espazo de aprendizaxe para aquelas persoas con enfermidade mental. Algúns doentes empregan este tipo de plataformas para axudar a que outras persoas se sintan acompañadas na súa enfermidade. Iniciativas como "Falar sen saber" contribúen a darlle visibilidade á historia de persoas que tiveron algún tipo de doenza mental. Este podcast naceu en xuño de 2021 codirixido por Uxía Vázquez e o seu irmán Marcos Vázquez. Falan sobre distintas enfermidades relacionadas coa saúde mental a través das vivencias das súas convidadas e convidados. A pesar das interpretacións que poida evocar o nome do proxecto, tanto Uxía como Marcos falan con coñecemento de causa sobre saúde mental porque os dous padeceron afeccións relacionadas coa mente. Marcos Vázquez explica que a depresión foi un malestar recorrente na súa vida, xa desde a adolescencia. Hai pouco diagnosticáronlle trastorno bipolar porque sufriu un episodio maníaco e un episodio psicótico. Isto supuxo un cambio drástico no seu día a día. "Esa nova realidade levoume a unha situación de illamento importante e obrigoume a reestruturar a miña vida", confesa. O tempo de espera para lograr a primeira cita en saúde mental chega a un ano Uxía Vázquez maniféstase en contra de que os pacientes sexan reducidos a un diagnóstico. "Quero que se nos vexa e que se nos trate como persoas, non como patoloxías", asevera. Para ela é moi importante que o labor de divulgación nas redes sociais se realice desde o coñecemento: "É fundamental saber desde que perspectiva tratas as cousas, ben como profesional da saúde mental ou ben como doente". Considera necesario que existan referentes, pero sinala a necesidade de que exista maior rigor na divulgación sobre saúde mental en redes. Un problema a escala global O informe de Unicef titulado Na miña mente: promover, protexer e coidar a saúde mental das crianzas pon de manifesto que o problema da saúde mental na adolescencia ten unha dimensión mundial. Este estudo realizado en 2021 pola axencia da infancia da Organización das Nacións Unidas (ONU) estima que máis do 13% das persoas adolescentes de 10 a 19 anos padecen un trastorno mental diagnosticado. A ansiedade e a depresión representan arredor do 40% dos diagnósticos. O resto de casos presentan trastorno por déficit de atención con hiperactividade (TDAH), trastorno da conduta, discapacidade intelectual, trastorno bipolar, trastornos da conduta alimentaria (TCA), trastornos do espectro autista (TEA), esquizofrenia e un grupo de trastornos da personalidade.