Do silencio e do necesario

Hai días no calendario de especial relevancia en calquera parte do planeta e cada lugar festexa uns días propios ou sinalados da súa idiosincrasia. No noso territorio hai un que se leva conmemorando desde 1963, ano no que facía o centenario da primeira edición da publicación dunha obra de peso indiscutible e por todos coñecida: Cantares Gallegos, de Rosalía de Castro. O día concreto, o 17 de maio. Até o día de hoxe xa son sesenta e dous os homenaxeados nesta data tan singular, todos eles meritorios e escollidos pola súa labor no campo das letras galegas. 2024 é o ano de Luísa Villalta, quen escribía días antes dunha morte prematura por enfermidade: "Escoito a voz que me silencia: comezo a expresar o necesario" Toda unha alegación á esencia do seu pensamento ante o apuro do tempo dunha sensibilidade extraordinaria. Lingua todos os días Os motivos para a celebración están de máis. Porén, non fai falta dicir que as letras deberían de estar presentes todos os días en cada un de nós como exercicio favorable para a educación da nosa conciencia. Agora ben, non só a palabra como expresión natural debería de ser tida en conta, senón tamén os tantos outros sistemas de manifestación cos que queremos transmitir a nosa existencia e que están presentes na nosa cultura. Son moitos e distintos, aínda que teñan a mesma finalidade. Entre as finalidades dos museos están a educación, a reflexión, o intercambio, o goce e a investigación E é ese conxunto de formas de amosarnos a nós mesmos o que se conserva en museos, arquivos, bibliotecas, centros de interpretación e outras figuras semellantes e o que significa e implica un xeito de coñecemento e enriquecemento do e para o ser humano. Pois ben. Após o día das Letras Galegas, o 18 de maio conmemórase outra data salientable na que os primeiros, os museos, teñen o protagonismo. Neste caso, o fito nas axendas convértese en internacional e, cada ano, os entes que participan suman maior número, contando con numerosas iniciativas para pór en valor e dar visibilidade aos mesmos. No entanto, estas institucións non só conservan o patrimonio, senón que teñen outras funcións no seu cometido por definición de seu. Entre elas, investigar, coleccionar, interpretar e exhibir, segundo destaca o Consello Internacional de Museos. Mais non queda aí. O ICOM é un organismo vivo que se vai actualizando na súa temporalidade e, con el, a acepción de museo como ente vivo, se ben esta última escribe por si soa longo percorrido desde a antigüidade. Se nos cinguimos ás definicións do ICOM, podemos comprobar as súas variacións para adaptarse aos medio e aos tempos. A primeira proposta feita en 1946 aparecía formulada da seguinte maneira: "A palabra museo inclúe todas as coleccións abertas ao público, de material artístico, técnico, científico, histórico ou arqueolóxico, incluídos os zoolóxicos e os xardíns botánicos, mais excluíndo as bibliotecas, agás na medida en que manteñan salas de exposicións permanentes". A última, aprobada en 2022, comprende unha descrición máis elaborada e acorde ao momento na que se recollen novas connotacións como o feito de ter que ser o museo accesible e inclusivo, amais de ter que promover a sustentabilidade e a ética. Museos sempre Porén e aparte das novas consideracións, entre as finalidades destes organismos aparecen a educación, o goce, a reflexión e o intercambio de coñecementos e o tema central deste ano: "Museos pola educación e a investigación", baixo o eixo de dous dos obxectivos de desenvolvemento sostible (os célebres ODS) das Nacións Unidas. Logo a intención converxe en subliñar estas dúas accións que mesmo potencian o pensamento crítico con dinámicas dirixidas a repensalas. E, se ben é certo que os museos cada ano preparan abondosas actividades para estes días de celebración, moitas veces bótase en falta que se mostren axustadas ao tema do ano, aínda que o seu traballo siga sendo digno de encomio. A oferta é sabedeira para achegarse a eles. Obradoiros, visitas guiadas, conversas, actuacións, concertos, recitais conforman parte das propostas para esta semana de maio. Emporiso non quedan aí. A apertura dos espazos normalmente non abertos ao público xeral, por exemplo, configúrase como unha alternativa ben atractiva para coñecer de primeira man o funcionamento destas institucións ou os fondos da colección non expostos con normalidade. Do que non cabe dúbida é da súa labor para aproximar os museos á sociedade. Lonxe desta apreciación e volvendo atrás, os museos teñen esa capacidade evolutiva que os torna en entes vivos polo simple feito de albergar o coñecemento da humanidade e na súa vontade está expresar o necesario e inmanente que non quere ser silenciado.